8-mavzu. Laboratoriya ishi: gorizontga qiya otilgan jism harakatini o‘rganish ishning maqsadi

Ishning bajarilishi:

1) yupqa taxta shtativga mahkamlanadi. So‘ngra qiya tеkislikning uzunligi l va balandligi h o‘lchab olinadi;

2) dinamomеtr yordamida yog‘och brusokning vazni P aniqlanadi;

3) brusokni qiya t еkislikka qo‘yib, dinamomеtr yordamida qiya tеkislik bo‘ylab F kuch bilan yuqoriga qarab bir tеkisda (siltashsiz) tortiladi;

4) A_t = F · l yordamida to‘la, A_f = P · h yordamida foydali ishlar hisoblanadi.

5) ifoda yordamida qiya tеkislikning foydali ish koeffi tsiyеnti hisoblanadi.

Tajriba kamida uch marta takrorlanadi va natijalar quyidagi jadvalga yoziladi.

№ l, (m) h, (m) F, (N) P, (N) At, (J) Af, (J) η, (%) 1 2 3

№	l, (m)	h, (m)	F, (N)	P, (N)	At, (J)	Af, (J)	η, (%)
1
2
3

Tajribani turli xil qiya tеkisliklar (turli xil h balandliklar) uchun o‘tkazib, foydali ish koeffitsiyеntining qiya tеkislik burchagiga bog‘liqligi haqida xulosalar chiqariladi.

24-mavzu. LABORATORIYA ISHI: MATEMATIK MAYATNIK YORDAMIDA ERKIN TUSHISH TEZLANISHINI ANIQLASH

Ishning maqsadi: Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik yordamida aniqlash usulini o‘rganish.

Kerakli asbob va jihozlar. Matematik mayatnik, laboratoriya universal shtativ, sekundomer, o‘lchov lentasi.

Ishni bajarish tartibi:

. Ipni imkoni boricha uzunroq holatda mahkamlab, uning uzunligi o‘lchanadi. Shar radiusi r aniqlanadi. Olingan natija jadvalga yoziladi. l₁ = (l_ip + r) m.

2. Sharchani muvozanat vaziyatidan uncha katta bo‘lmagan (6° – 8°) burchakka og‘dirib, u harakatga keltiriladi. Shu onda sekundomer ishga tushiriladi.

3. Matematik mayatnikning tebranishlar soni sanaladi. Mayatnik N₁ = 20 marta tebranganda sekundomer to‘xtatiladi.

4. Sekundomerning ko‘rsatishi qayd etiladi va jadvalga yoziladi.

5. T = dan tebranish davri aniqlanadi.

6. ifodaga ko‘ra erkin tushish tezlanishi hisoblanadi.

7. Mayatnik ipining uzunligini o‘zgartirmasdan tebranishlar soni N₂ = 30 ta va N₃ = 40 ta hollari uchin tajriba yuqoridagidek takrorlanadi.

8. Olingan natijalar asosida mayatnik tebranish davri va erkin tushish tezlanishining qiymatlari aniqlanib, jadvalga yoziladi.

9. Olingan natijalar asosida quyidagi jadval to‘ldiriladi. li, m Ni ti, s ti, s gi, m/s2 , m/s2 ∆g, m/s2 ∆ , m/s2 20 30 40

li, m	Ni	ti, s	ti, s	gi, m/s^2	m/s^2	∆g, m/s^2	m/s^2
	20
	30
	40

40-mavzu. LABORATORIYA ISHI: TOK MANBAYINING EYuK VA ICHKI QARSHILIGINI ANIQLASH

Ishning maqsadi: ampermetr va voltmetr yordamida tok manbayining elektr yurituvchi kuchini va ichki qarshiligini aniqlash.

Kerakli asboblar: 1) laboratoriya universal tok manbayi yoki akkumulyator batareyasi; 2) ampermetr; 3) voltmetr; 4) uzib-ulagich; 5) o‘tkazgich simlari; 6) 10 Ω,20 Ω li qarshiliklar.

Ishning bajarilishi.

1. 8.12-rasmda keltirilgan elektr zanjiri yig‘iladi. Zanjirga 10 Ω li qarshilik ulanadi.

2. Uzib-ulagich ochiq holda voltmetr ko‘rsatishi U_V yozib olinadi. U_V = ga teng deb olinadi.

3. Uzib-ulagich ulanadi va ampermetr ko‘rsatishi I_A yozib olinadi.

4. Natijalari jadvalga ko‘chiriladi. Tajriba № Uv, V U2, V IA, A E, V r, Ω 1. 2.

Tajriba №	Uv, V	U2, V	IA, A	, V	r, Ω
1
2

5. Tok manbayining ichki qarshiligi r = dan hisoblanadi va natijasi jadvalga ko‘chiriladi.

6. Zanjirga 20 Ω lik qarshilik ulanib tajriba takrorlanadi.

7. 1-tajriba va 2-tajribalarda topilgan r₁ va r₂ larni solishtiring.

45-mavzu. LABORATORIYA ISHI: YARIM OTKAZGICHLI DIODNING VOLT – AMPER XARAKTERISTIKASINI O‘RGANISH

Ishning maqsadi. Yarim otkazgichli dioddan o‘tuvchi tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqligini o‘rganish.

Kerakli asboblar: 1) yarimo‘tkazgichli diod (kolodkada); 2) o‘zgarmas tok manbayi (36–42 V); 3) uzib-ulagich; 4) o‘tkazgich simlari; 5) milliampermetr; 6) reostat; 7) voltmetr.

Ishning bajarilishi:

1. Kerakli asboblar to‘planib, 9.15-rasmdagi chizma bo‘yicha elektr zanjiri yig‘iladi.

2. Reostat jildirgichini surib chiqishda 0 V bo‘ladigan holatga qo‘yiladi.

3. Uzib-ulagich ulanadi.

4. Reostat jildirgichini surib, tashqi zanjirga beriladigan kuchlanish orttirib boriladi. Voltmetr va ampermetr ko‘rsatishlari yozib boriladi.

5. O‘lchash natijalari jadvalga kiritiladi. U, V I, A

U, V
I, A

6. Tok manbayining qutblari almashinib ulanadi va tajriba takrorlanadi.

7. Natijalariga ko‘ra yarim otkazgichli dioddan o‘tuvchi tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqlik grafigi chiziladi.

8. Yarim o‘tkazgichli dioddan to‘g‘ri p–n o‘tish va teskari p–n o‘tish yo‘nalishda o‘tadigan tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqligi 9.16-rasmdagi grafi kda keltirilgan.

Diodga teskari yo‘nalishdagi kuchlanish qo‘yilganda diodning pasportida yozilgan qiymatidan katta kuchlanishni qo‘yish mumkin emas.