8-мavzu: Hazm fiziologiyasi. Og’iz boshlig’i, me’da hazimlanish. Reja

Chanqoq. Organizmga suv etarli kirmaganda yoki mineral tuzlar ortiqcha kirganda (masalan, sho‘r ovqat eyilganda) yoki ko‘p suv yo‘qotilganda (ko‘p terlash, siydik haydovchilar ta’sirida) chanqov paydo bo‘ladi. CHanqash sezgisi uchun fiziologik reaksiya suv ichishdir. SHunday qilib, bu sezgi organizmda suv balansini va elektrolitlar muvozanatini doim bir darajada saqlab turishga yordam beradi. Nazariyalarning biriga ko‘ra, chanqov umumiy his. Uning kelib chiqish mexanizmini organizmda suv kamayganda osmotik bosimning ko‘tarilishiga sezgir bo‘lgan maxsus retseptorlarning qo‘zg‘alishi bilan tushuntirish mumkin. Osmoretseptor hujayralar deb ataluvchi bunday retseptorlar, jumladan, gipotalamusda topilgan.

Bu nuqtai nazardan chanqov vaqtida doim og‘iz va halqum qurish sezgisi ikkilamchi hodisadir. Og‘iz va halqumni suv bilan chayish chan­qov sezgisini biroz kamaytiradi-yu, yo‘qotmaydi. Qonga gipotonik eritma yoki to‘g‘ri ichakka suv kiritilgandagina chanqov sezgisi to‘la yo‘qolishi mumkin. Odam bir talay suv yo‘qotganda, masalan, haddan tashqari ko‘p terlaganda yoki ichakdan ko‘p suv ajralganda (vaboda) shunday hodisa kuzatilgan. Ezofagotomiya qilingan it ustida o‘tkazilgan kuzatishni chanqov umumiy his degan farazga dalil qilib keltirish mumkin. Bunday it uzoq vaqt suv ichishi mumkin, lekin bu suv qizilo‘ngachning qirqilgan joyidan tashqariga chiqib ketadi va organizmga kirmaydi. Bunda chanqov bosilmaydi, albatta. Me’daga ozroq kiritilsa, hayvonning chanqovi bosiladi.