8-мavzu: Hazm fiziologiyasi. Og’iz boshlig’i, me’da hazimlanish. Reja

Gistamin – organizmda xosil buladigan va kupchilik ozik-ovkatda uchraydigan modda. Uning juda ozginasi xam me’da sekretsiyasini kuzgatadi: bunga 1 milligrammining undan bir kismi etarli.

Gistamin me’da shillik pardasining me’da sekretsiyasini kuzgaydigan aktiv ekstraktlaridan, shuningdek gusht va sabzavot ekstraktidan ajratib olingan. Bu ekstraktlardagi gistamin oldinrok fermentativ yul bilan parchalangan bulsa, ekstraktlar me’da bezlari sekretsiyasini kuzgatmay kuyadi. Organizmda gistaminni parchalovchi ferment – gistaminaza kupchilik organlarda uchraydi, me’da bilan jigarda esa bulmaydi. SHuning uchun ovkat xazm kilish protsessida me’dada xosil buluvchi gistamin konga surilishi va sekretor ta’sir kursatishi mumkin.

Gistamin xlorid kislota chikaradigan koplovchi xujayralarni kuzgatadi-yu, pepsin ajratuvchi asosiy xujayralarga ta’sir etmaydi. SHuning uchun konga gistamin yuborilgandan keyin ajralgan me’da shirasida yukori konsentratsiyali xlorid kislota buladi-yu, fermentlar kam buladi. Adashgan nerv ta’sirlanganda uning nerv oxirlarida xosil buluvchi atsetilxolin gistaminni ozod kiladi, gistamin esa koplovchi xujayralarga ta’sir etib, xlorid kislota sekretsiyasini kuzgatadi, degan ma’lumotlar bor.

Adashgan nervlar orkali keluvchi ta’sirida pilorik gormon – gastrin xam xosil bulishi mumkin (A.N. Bakuradze). Bu faktlar me’da sekretsiyasining birinchi – reflektor va ikkinchi – gumoral fazalari bir-biriga chambarchas boglik ekanligini kursatadi.

Me’dadan shira chikishi ovkatdagi ba’zi moddalar ta’sirida xam kuzgaladi. Oksilning xazm bulish maxsulotlari, gusht yoki sabzavotdagi (masalan, karam suvidagi) ekstraktiv (kaynatilganda eritmaga utuvchi) moddalar konga yuborilganda me’da bezlaridan shira chikishi bunga dalildir. Bu moddalar konga ichakdan utadi va me’da sekretsiyasining uchinchi – ichakka taallukli fazasida me’dadan shira chikartiradi. Bu fazada un ikki barmok ichak shillik pardasida xosil buladigan modda – enterogastrin xam me’da sekretsiyasini kuzgatadi. Ichakka taallukli faza mavjudligi gumoral ta’sirlar tufayli me’da bezlari sekretsiyasining uzokrok davom etishini tushuntirib beradi.