8-маъруза Мавзу: Сатҳ ўлчаш тизимлари. Сатҳ ўлчаш тўғрисида умумий тушунчалар. Сатҳ ўлчаш воситаларининг таснифи

8.1-расм. Қалқовичнинг силжиш схемаси

Бундан фойдаланиб, қалқовичнинг суюқликка ботган қисмининг баландлигини топиш мумкин:

(8.6)
Бу ҳолда кучлар мувозанатини таъминлайдиган қалқович суюқлик сатҳи баландлигига мувофиқ силжийди. 8.2-расмда шу принципга асосан ишлайдиган доимий чўкадиган қалковичли сатҳ ўлчагичнинг оддий схемаси кўрсатилган. Саноатда қўлланиладиган кўпчилик сатҳ ўлчагичлар шу схема асосида ишлайди. Қалқович 1 роликлар 2 ёрдамида мувозанатловчи юк 3 билан эластик тросс (пўлат сим) орқали боғланган. Юк би­лан бириктирилган стрелка шкала 4 га мувофиқ суюқлик сатҳ баландлигини кўрсатиб туради.
Бy ўлчагичнинг асосий камчилиги — шкаласининг тескарилиги ва тросс оғирлигининг ўзгариши ҳисобга олинмаслиги, баланд идишларда ҳисоблаш қийинлиги ва ҳоказо.
Қалқовичли сатҳ ўлчагичларнинг турли модификациялари мавжуд Улар бир-биридан тузилиши, ўлчаш характери (узлуксиз ёки қайд қилувчи), масофага узатиш системасини (пневматик, электр ва бошқалар) ишлатиш шартлари ва бошқа хусусиятлари билан фарқ қилади.

8.2-расм. Қалқовичли суюқлик сатҳини ўлчаш схемаси	8.3-расм. Ўзгарувчан ботишли цилиндрик қалқович силжиши

Буйкли сатҳ ўлчагичлар
Идишдаги суюқлик сатҳининг ўзгаришига қараб қалқовичнинг силжишини камайтириш мақсадида чизиқли характеристикага эга бўлган даврий чўкадиган цилиндрик қалқовичдан фойдаланиш мумкин. Даврий чўкадиган қалқовичли сатҳ ўлчагичнинг ишлаш принципи қалқович (буйка) массасининг суюқликка чўкиш чуқурлигига қараб ўзгаришига асосланган. Бундай сатҳ ўлчагичларнинг сезгир элементи оғир жисм (масалан, цилиндр), яъни идиш ичида вертикал осилган ва назорат қилинаётган суюқликка қисман ботирилган (8.3-расм) қалковичдан иборат. Қалқович бикрлиги С бўлган ва калқовичга маълум куч билан таъсир этадиган эластик илгакка маҳкамланган (8.3-расмда бундай элемент пружинадир). Суюқлик сатҳини 00 ҳолатдан h га орттирилса, итарувчи куч ортади. Бу буйкни х миқдорича кўтаришга олиб келади, бун­да унинг кўтарилиши билан чўкиш кўпаяди, яъни х < h. Бу билан куч ўзгаради, шу куч билан илгак буйкка таъсир қилади. Ўзгариш буйкнинг чўкиши h — х га ортиши натижасида итариш кучининг ўзгаришига тенг:
(8.7)
бунда С— илгакнинг бикирлиги; ρ_с, ρ_г — суюқлик ва газнинг зичлиги; h — буйкли қалқович кўндаланг кесимининг юзи.
Бундан қалқовичли сатҳ ўлчагич статик характериетикасининг ифодасини осонлик билан топиш мумкин:
(8.8)
Шундай қилиб, қалқовичли сатҳ ўлчагичнинг статик характеристикаси чизиқлидир бунда унинг сезгирлиги F орттириш билан ёки илгакнинг бикирлиги С ни камайтириш билан орттирилиши мумкин.
(8.8) формуладан кўриниб турибдики, конкрет сатҳ ўлчагичдан фойдаланганда қўшимча хатоликлар ушбу С, Ғ, ρ_с—ρ_г катталикларнинг ўзгариш ҳисобига пайдо бўлиши мумкин. Шy катталикларнинг ўзгаришига идишдаги температура ва босимнинг ўзгариши сабаб бўлади, бунда ρ_с — ρ_г, айирманинг ўзгаришидан ҳосил бўладиган хатолик энг катта бўлади.
8 .4-расмда даврий чўкадиган қалқовичли сатҳ ўлчагичнинг схемаси кўрсатилган. Бу асбоб кўрсатишларни пневматик усулда масофага узатади. Қалқович 1 торсионли найча 3 учига ўрнатилган ричаг 2 га осилган. Қалкович ўз оғирлиги би­лан торсионли найча ва унинг ичидаги пўлат стержень 4 ни буради, бурилиш бурчаги сатҳ ўзгарганда қалқовичнинг ўзгарадиган оғирлик кучига пропорционал. Қалқович шундай оғирликка эгаки, у суюкликка батамом чўкканда, қалқиб чиқмайди. Стержень 4 нинг бўш учида пневмоқурилма 7 нинг заслонкаси 5 маҳкамланган.