8.5. Monopol ústemlilikte jámiyetlik shıǵınlar
Monopoliyalıq ústemlilik jaǵdayında baha joqarılaydı hám óndiris kólemi azayadı, juwmaǵında firmanıń jaǵdayı jaqsılanıp, tutınıwshılardıń turmısı tómenleydi. Endi biz bunday ústemliliktiń jámiyetlik turmıs jaǵdayına tásirin úyrenemiz.
Monopoliya jaǵdayında maksimum paydaǵa MR hám MS sızıqlarınıń kesilisiw tochkasına sáykes óndiris kólemi Q* hám bahada P* erisedi. (1-súwret).
Al konkurent bazarlarda ortasha dáramat sızıǵı AR talap sızıǵı menen bir bolǵan konkurent baha Pc hám kólem Qc AR hám MS sızıqlarınıń kesilisiw tochkasına sáykes keledi.
1-súwret
, sáykes ótken jaǵdayda qarıydar hám óndiriwshilerdiń artıqmashlıqların úyreneyik.
Bahanıń qımbatlawı nátiyjesinde qarıydarlar A hám V figuralarınıń maydanına teń artıqmashlıqlardan ayrıladı. Al satıwshınıń ulıwma paydası A - S nı quraydı. Tutınıwshınıń joǵaltqan artıqmashlılıǵın paydadan alsaq (A-S)-(A+V)=-V-S, yaǵnıy taza zıyanǵa iye bolamız. Bul monopol ústemliliktiń tolıq taza zıyanı dep ataladı.
8.6. Bahanı baǵdarlaw
Monopol ústemlilikti shegaralaw ushın jámiyettegi trestke qarsı nızamlılıq qollanıladı. Bunıń baslı qurallarınıń biri bahanı nızamlı baǵdarlaw bolıp esaplanadı. Meyli P* hám Q* baǵdarlanǵan monopol bazardaǵı baha hám óndiris kólemi bolsın.
Mámleketlik baǵdarlawdıń maksimal bahası P1 bolsın, demek firma Q1 kólemi ushın P1 den joqarı baha belgiley almaydı.
2-súwret
Bul jaǵdayda jańa ortasha dáramat sızıǵı P1 menen birdey gorizontal sızıq AR1 al basqa Q>Q1 lar ushın P1 ortasha dáramat sızıǵı aldıńǵı AR boladı (sebebi P1 den tómen bahaǵa baǵdarlaw tásir jasamaydı). Q1 ge shekemgi shekli dáramat ortasha dáramatqa teń. Q1 den joqarı Q lar ushın shekli dáramat sızıǵı dáslepkisi menen teń. Firma Q1 muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵaradı, sebebi MR hám MS kesindisi aralıǵında kesilisedi hám P1 baha, Q1 kólemde monopol ústemliliktiń sebebinen bolatuǵın tolıq taza zıyanlar qısqaradı. Baha jáne de tómenlewi nátiyjesinde Q ósedi, taza zıyanlar tómenleydi. Pc bahada (MC=AR) konkurentli bazar shártlerindey monopol ústemliliktiń sebebinen bolatuǵın tolıq taza zıyanı joǵaladı. Bahanı elede tómenlesek (máselen P3) óndiris kólemi azayadı. (Q13-Q3) defisit ósip, baǵdarlaw sebebinen taza zıyanlar ósedi hám bunnan da tómenletiw nátiyjesinde (PBahalardı baǵdarlaw kóbinese tábiyǵıy monopoliyalarǵa qollanıladı. Bunıń ushın bahanı firmalar monopol ústemlikke erispewi hám monopol paydaǵa iye bolmawı ushın belgilenedi. Bul jaǵdaydı tómendegi grafikte (3- súwret) súwretleymiz.
3-súwret
Tábiyǵıy monopoliya jaǵdayında AS>MC. Egerde baha baǵdarlanbasa firma P* bahadan Q* muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵaradı: Pc belgilense Pc2(AC=AR) eń jaqsı baha bolıp esaplanadı. Bul jaǵdayda firma monopol paydaǵa iye bolmaydı, ónim muǵdarı ósedi, firma xızmetin toqtatpaydı.
Do'stlaringiz bilan baham: |