8-bap. MonopoliYa

8-BAP. MONOPOLİYa

8.1 Monopoliya jaǵdayında óndiris kólemin anıqlaw
8.2. Baha dúzilisinde «úlken barmaq» qaǵıydası
8.3. Monopoliya jaǵdayında salıqtıń tásiri
8.4. Jetilisken konkurensiya hám monopol firmalardıń ayırmashlıǵı
hám kórsetkishleri.
8.5. Monopol ústemlilikte jámiyetlik shıǵınlar
8.6. Bahanı baǵdarlaw
8.7. Monopoliyaǵa mámleketlik siyasat
8.8. Baha diskriminasiyası

Joqarıda atap ótkenimizdey jetilisken konkurensiyalı bazarlarda kóp sandaǵı qarıydarlar hám satıwshılar qatnasqanlıǵı ushın hesh bir satıwshı, yamasa qarıydar bazar bahasına tásir jasay almaydı. Sonıń ushın bul baha berilgen, belgilengen bazar bahasınday bolıp usıǵan qaray satıwshılar, qarıydarlar qansha muǵdardaǵı tovardı islep shıǵarıw hám satıp alıwdı ózleri sheshedi. Baha, usınıs hám talap bazar qaǵıydalarına sáykes anıqlanadı.

Al, monopoliya jaǵdayında monopolist tovardı birden-bir óndiriwshi bolıp, tovardıń satılıw bahası bazar talabınıń sızıǵı arqalı anıqlanadı. Sonıń ushın monopolist bahanı hám kólemdi qadaǵalaw nátiyjesinde utısqa erisedi, yaǵnıy paydasın maksimumlastıradı.
Ulıwma alǵanda monopolisttiń usınısı erkin konkuresiyaǵa salıstırǵanda az, al belgilengen bahası joqarı boladı. Sonıń ushın trestke qarsı nızamlar firmalardı bazarlardı monopoliyalastırıwdı qadaǵan etedi. Egerde monopoliya oń nátiyje beretuǵın bolsa, mámleket monopoliyalıq bahalardı baǵdarlap jámiyetlik turmıs jaǵdayların maksimumlastırıw múmkin. Monopolist paydanı maksimumlastırıw ushın bazar talabın hám óziniń shıǵınların anıqlap, óndiris kólemi hám baha haqqındaǵı sheshimlerdi qabıllaw kerek. Ónimniń bir birliginiń bahası bazar talabı sızıǵına baylanıslı hám usı sızıqtıń xarakterine qaray óndiris kólemi anıqlanadı.

8.1 Monopoliya jaǵdayında óndiris kólemin anıqlaw

Biz VI bapta úyrengenimizdey monopoliya jaǵdayında firma maksimum payda alıw ushın shekli dáramat penen shekli shıǵın teń bolǵan jaǵdaydaǵıday kólemdegi ónimdi islep shıǵarıwı kerek. 1- súwretdegi D bazar talabı sızıǵı monopolistiń ortasha dáramat sızıǵın kórsetedi. Monopolist alatuǵın bir birlik ónimniń bahası óndiris kóleminiń funksiyası boladı (P(Q)) Shekli dáramat (MR) hám shekli shıǵınlardıń (MS) kesilisiw tochkasına sáykes ónimniń muǵdarı (Q*), al bul kólemge sáykes baha (P*) talap sızıǵı arqalı anıqlanadı. Q* muǵdarı paydanı maksimumlastıratuǵın óndiris kólemi ekenin tómendegishe dáliylleymiz. Meyli, monopolist Q₁1>P* hám MR>MC (1-súwret).

1-súwret
Egerde monopolist Q₁ den kóp ónim islep shıǵarsa qosımsha paydalar [ ] edi, yaǵnıy ulıwma paydasın MR,MS, Q₁, Q* arasındaǵı shrixlanǵan maydan kólemindey kóbeytken bolar edi.
Sonıń menen birge Q₂ muǵdardaǵı kólem de paydanı maksimumlastırmaydı. Sebebi bul kólemde MC>MR, sonıń ushın monopolist Q₂ den az muǵdardaǵı ónim islep shıǵarsa ulıwma payda [ ] muǵdarǵa kóbeyip Q* muǵdarda paydanıń kóbeygen muǵdarı MP,MC,Q₂,Q* aralıǵında shtrixlanǵan maydanǵa teń. Demek firma ushın maksimum payda alatuǵın kólem Q* bolıp, onıń muǵdarı MR hám MC sızıqlarınıń kesilisiw tochkalarına sáykes anıqlanadı.