8-bap. MonopoliYa

8.7. Monopoliyaǵa mámleketlik siyasat

Monopolist islep shıǵarılatuǵın ónimniń muǵdarın azaytıp bahanı joqarılatıw arqalı jámiyetke zıyan keltiredi. Monopoliyanıń bunday zıyanına mámleketler tosqınlıq jasaw kerek.
Aralas ekonomikada mámleket monopoliyalardıń xızmetine tómendegi mexanizmler arqalı aralasadı.
-salıqtıń joqarǵı muǵdarın belgilew;
-bahanı qadaǵalaw;
-monopol kárxanalardı mámleketlik menshiklestiriw;
-baha hám óndiris kólemlerin mámleketlik baǵdarlaw, firmalardıń baǵdarlanıwshı tarawlarǵa kiriw hám shıǵıwına shárt-shárayatlar jaratıw;
-trestke qarsı siyasat júrgiziw.
Biraq monopoliya hámme waqıtta jámiyetke zıyan keltire bermeydi. Monopoliya iri óndiristiń jaqsı qásiyetlerin ámelge asırıp, jańa texnikalardı paydalanıp jámiyetlik óndiris jolı menen arzan, sapalı hám adamlarǵa massalıq kóp muǵdardaǵı kerekli bolǵan tovarlarǵa talabın qanaatlandırıw múmkinshiliklerin kórsetedi.
Ayrım jaǵdaylarda monopoliyalardı joq qılıw, óndiristi maydalaw ekonomikalıq tárepten maqsetke muwapıq emes. Máselen, kommunal xojalıǵı ushın, jámiyetlik transport, baylanıs, suw jetkiziw, elektr hám gaz benen támiyinlew, jılıtıw sistemaları h.t.b. tábiyǵıy monopoliyalarǵa qarsı gúresiw qıyın hám múmkin emes.
Bir kárxanada barlıq tovar hám xızmetlerdi islep shıǵarıw ulıwma óndirislik shıǵınlardı azaytadı. Biraq mámleket jámiyet ushın tovarlardıń kólemin monopoliya sheklegen muǵdardan kóbeytiw ushın, máselen, fiksirlengen P=MS bahasın belgilewi múmkin. Bunday jaǵdayda óndiris kólemi ósedi, biraq mámleketlik qarjıdan dotasiya talap etiledi.
Egerde baha P=AS muǵdarında belgilense tovar hám xızmetlerge talap qanaatlandırıladı, biraq P>MS bolǵanı sebepli nátiyjelilik tómenleydi.
Mámleket bahanı belgilemesten auksion arqalı qanday da bir kárxanaǵa ónim islep shıǵarıw huqıqın berip byudjetke kóp tólemler alıwı múmkin.
Praktikada tábiyǵıy monopoliyalardıń xızmetlerin bunday jollar menen sheklep qanaatlandırıwshılıq alıwı múmkin emes.