8-bap. MonopoliYa

8.5. Monopol ústemlilikte jámiyetlik shıǵınlar

Monopoliyalıq ústemlilik jaǵdayında baha joqarılaydı hám óndiris kólemi azayadı, juwmaǵında firmanıń jaǵdayı jaqsılanıp, tutınıwshılardıń turmısı tómenleydi. Endi biz bunday ústemliliktiń jámiyetlik turmıs jaǵdayına tásirin úyrenemiz.
Monopoliya jaǵdayında maksimum paydaǵa MR hám MS sızıqlarınıń kesilisiw tochkasına sáykes óndiris kólemi Q* hám bahada P* erisedi. (1-súwret).
Al konkurent bazarlarda ortasha dáramat sızıǵı AR talap sızıǵı menen bir bolǵan konkurent baha P_c hám kólem Q_c AR hám MS sızıqlarınıń kesilisiw tochkasına sáykes keledi.

1-súwret


_, sáykes ótken jaǵdayda qarıydar hám óndiriwshilerdiń artıqmashlıqların úyreneyik.
Bahanıń qımbatlawı nátiyjesinde qarıydarlar A hám V figuralarınıń maydanına teń artıqmashlıqlardan ayrıladı. Al satıwshınıń ulıwma paydası A - S nı quraydı. Tutınıwshınıń joǵaltqan artıqmashlılıǵın paydadan alsaq (A-S)-(A+V)=-V-S, yaǵnıy taza zıyanǵa iye bolamız. Bul monopol ústemliliktiń tolıq taza zıyanı dep ataladı.

8.6. Bahanı baǵdarlaw

Monopol ústemlilikti shegaralaw ushın jámiyettegi trestke qarsı nızamlılıq qollanıladı. Bunıń baslı qurallarınıń biri bahanı nızamlı baǵdarlaw bolıp esaplanadı. Meyli P* hám Q* baǵdarlanǵan monopol bazardaǵı baha hám óndiris kólemi bolsın.
Mámleketlik baǵdarlawdıń maksimal bahası P₁ bolsın, demek firma Q₁ kólemi ushın P₁ den joqarı baha belgiley almaydı.

2-súwret
Bul jaǵdayda jańa ortasha dáramat sızıǵı P₁ menen birdey gorizontal sızıq AR₁ al basqa Q>Q₁ lar ushın P1 ortasha dáramat sızıǵı aldıńǵı AR boladı (sebebi P₁ den tómen bahaǵa baǵdarlaw tásir jasamaydı). Q₁ ge shekemgi shekli dáramat ortasha dáramatqa teń. Q₁ den joqarı Q lar ushın shekli dáramat sızıǵı dáslepkisi menen teń. Firma Q₁ muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵaradı, sebebi MR hám MS kesindisi aralıǵında kesilisedi hám P₁ baha, Q₁ kólemde monopol ústemliliktiń sebebinen bolatuǵın tolıq taza zıyanlar qısqaradı. Baha jáne de tómenlewi nátiyjesinde Q ósedi, taza zıyanlar tómenleydi. P_c bahada (MC=AR) konkurentli bazar shártlerindey monopol ústemliliktiń sebebinen bolatuǵın tolıq taza zıyanı joǵaladı. Bahanı elede tómenlesek (máselen P₃) óndiris kólemi azayadı. (Q¹₃-Q₃) defisit ósip, baǵdarlaw sebebinen taza zıyanlar ósedi hám bunnan da tómenletiw nátiyjesinde (PBahalardı baǵdarlaw kóbinese tábiyǵıy monopoliyalarǵa qollanıladı. Bunıń ushın bahanı firmalar monopol ústemlikke erispewi hám monopol paydaǵa iye bolmawı ushın belgilenedi. Bul jaǵdaydı tómendegi grafikte (3- súwret) súwretleymiz.

3-súwret
Tábiyǵıy monopoliya jaǵdayında AS>MC. Egerde baha baǵdarlanbasa firma P* bahadan Q* muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵaradı: P_c belgilense P_c2(AC=AR) eń jaqsı baha bolıp esaplanadı. Bul jaǵdayda firma monopol paydaǵa iye bolmaydı, ónim muǵdarı ósedi, firma xızmetin toqtatpaydı.