7. Tema: bala menen tatiw munasibette boliw mektebiniń aktualligi

Интерактив – (англ. Interactive бир-бири менен оз-ара тасир етисиуши)

Гендер – (англ.genger- жыныс)

Bala menen tatiu munasibette boliu mektebinde:

- okitiushi kadagalaudi emes, al progresti tamiynleydi, okiu protsessin janlandiradi;

- okiu kollanbasi – bilim aliudin resurslarinan biri gana;

-okiushilardin bilim aliu xam sotsiallik bagdarlangan mumkinshilikleri optimallasadi;

- bilim beriudin interaktiv usillari kollaniladi;

- okitiudin turli stilleri xam usillari esapka alinadi;

- bilim aliudin rasmiy emes, guman, biri –birine kayirkomshilikli ortaligi kalislesedi;

- okiushilarga, olardin mumkinshiliklerine unamli koz-karas;

- klass bolmesi real omir menen tigiz baylanisli.

Mamlekettin pedagogikalik jamiyetshiligin kiziktiratugin keyingi sorau: bala menen tatiu munasibette boliu mektebi kontseptsiyasi –sirttan alip kelip engizilgen ideologiyama yaki mektep bilimlendiriuinin milliy sistemasin jetilistiriudin adaptiv modelime?
Biz bala menen tatiu munasibette boliu mektebi biz ushin jana ideologiya yaki bilimlendiriu protsessin jetilistiriu filosofiyasi dep ayta almaymiz. Birak bul - bilimlendiriudin sapaliligina erisiudin innovatsiyalik usili, bul – bilimlendiriu sistemasin reformalaudin oz aldina bir joli.
Ol adaptiv pe? Bizinshe ol tek adaptiv bolip gana kalmastan, Kadrlar tarlaudin milliy bagdarlamasi menen bir-birin toliktiradi, sebebi bala menen tatiu munasibette boliu mektebi modeli elimizde, sonday ak bilimlendiriu orninda real sharayatlar xam anik xadiyseler menen tigiz baylanisli.
Onin bilimlendiriudin milliy siyasatina kay darejede saykesligin tusiniu ushin barinen de burin Ozbekstan Respublikasi Prezidenti Islam Abduganievich Karimovtin elimiz Parlamenti majlisinde bilimlendiriu mashkalalari xam oni bunnan bilay da jetilistiriu maselelerin talkilagandagi sozlerine dikkat audaramiz: «Xammeniz jaksi bilesizler, osip kiyatirgan auladka gamxorlik etiu, densauligi kushli, xartarepleme rauajlangan insandi tarbiyalau- bul bizin milliy xarakterimiz»².
Sonday ak, Prezidentimizdin Ozbekstan Konstitutsiyasinin 17 jilligina bagishlangan saltanatli jiynalistagi aytkan sozlerin de eske alamiz: «… bizlerdin xar birimiz jaksi tusinemiz, aldimizdi ushiraytugin auir xam kiyin sinaklardi jenip, sonin menen birge zaman menen ten kadem basip, aldimizga koygan ulli maksetlerimizge erisiude zarur bolgan tiykargi shart – xartarepleme rauajlangan jas auladti tarbiyalau bolip esaplanadi…»³
Sonin ushin da 2010 jil «Garmoniyali rauajlangan jas aulad jili» dep ataldi. Otken jillardin «Insan maplerin korgau jili», «Salamat aulad jili», «Anna xam bala jili», «Salamatlik jili», «Jaslar jili», Auildi rauajlandiriu xam abadanlastiriu jili» dep ataliui, makset xam uaziypalarinda garmoniyali rauajlangan jas auladti tarbiyalau, onin maplerin korgau maseleleri ustin orin iyelegen.

Bala menen tatiu munasibette boliu mektebi birinshi gezekte balalar menen birge islesiuge, balanin pikirin esapka aliuga, balaga oz betinshe boliudan korikpaudi, oz pikirin ashik aytiudan korikpaudi, oz pikirin korgaudi xam otkeriudi uyretedi, natiyjede bular garmoniyali rauajlangan shaxsti kaliplestiredi.

Jane bir tarepinen, psixologiyalik kolay atmosfera, bala shaxsina karatilgan, korgalgan bilim beriu ortaligi tek bala menen tatiu munasibette boliu mektebin kaliplestiretugin komponentler parametri bolip gana kalmastan, al bilimlendiriudin milliy reformasinin tiykari bolip sanaladi.

Biz bala menen tatiu munasibette boliu mektebi xam Kadrlar tayarlaudin milliy bagdarlamasi birdey ekenligin tastiyiklamay turi pak: bizmekteptegi munasibetti kalay atasak ta, yagniy balaga doslik munasibette bolama ( bala menen tatiu munasibette boliu mektebi), yaki gumanistlik ( Kadrlar tayarlaudin milliy bagdarlamasi) bolama, olardin maganasi bala shaxsin tarbiyalau, onin intellektuallik xam fizikalik potentsialin aship beriu, balalardin densauligi, kauipsizligi xakkinda kaygiriu xam kolayli ortalik jaratip beriuden ibarat.

Usinday doslik munasibette bilim ala otirip, bala keleshekte bazar eknomikasinin ozgeriushen sharayatlarinda basekilikte ustinlik etiu ushin jetik kanige bolip jetisiuge, mamlekettin jamiyettin turmisina beyimlesiuge mumkinshilik beretugin bilim xam konlikpelerdi iyeleydi.

Ozbekstanda bala menen tatiu munasibette boliu mektebi modeli «Bilimlendiriu xamme ushin» Putkil dun`ya deklaratsiyasina, «Bala xukuklari xakkinda» Konventsiyasina, Ozbekstan Respublikasinin «Bala xukuklarinin kepillikleri xakkinda» xam «Bilimlendiriu xakkinda» Nizamlarina, Kadrlar tayarlaudin milliy bagdarlamasina, mektep bilmlendiriuin rauajlandiriudin mamleketlik uliumamilliy bagdarlamasina tayanadi. Bilimlendiriu tarauin modernizatsiyalau boyinsha bir katar normativlik xukuklik xam bagdarlama xujjetleri birinshi gezekte «Bala menen tatiu munasibette boliu mektebi» xalikaralik baslamasinin tiykargi rejelerin ozine sindirgen.

Bilim beriu orinlarinda baklanatugin okiu-tarbiya protsessii orayinin okitiushi tarepten okiushi tarepke auisiui milliy nizamshilik xam Ozbekstan tarepinen ratifikatsiyalangan xalik aralik xukukiy aktlerde belg

ilengen bala xukuklari xam erkinliklerin tolik ameleg asiriuga mumkinshilik beredi.

Bilimlendiriu xakkinda milliy nizamshilik tomendegilerdi amelge asirdi:

-bilimlendiriu tarauinda diskriminatsiya menen guresiu Konventsiyasin;

-rasalik diskriminatsiyanin barlik formalarin boldirmau xakkinda Konventsiyani;

-xayallardi diskriminatsiyalaudin barlik formalarin boldirmau xakkinda Konventsiyani;

- «Bilimlendiriu xamme ushin» Deklaratsiyasin;

- «Bala xukuklari xakkinda» Konventsiyasin.

Дискриминация – ( лат. Discriminatio- айырыу (кемситиу) – мамлекеттин, юридикалык хам физикалык тареплердин баска мамлекетлер, юридикалык хам физикалык тареплерге салыстырганда хукукларынын кемситилиуин билдиретугын улыума хукукый атама