7-mavzu qattiq jismning tekis-parallel harakati reja : 1



Download 0,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/6
Sana31.12.2021
Hajmi0,76 Mb.
#249551
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
7-mavzu (ma'ruza)

Proeksilar teoremasi 





;



dt

d





2

2

dt

d





A

r

B

r

dt

r

d

dt

r

d

dt

r

d

AB

A

B



;

dt

r

d

B

B



;

dt

r

d

A

A



AB

AB

dt

r

d



AB






Teorema. Tekis shakl ikki nuqtasining tezliklarini shu nuqtalarni tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziqdan o‘tuvchi 

o‘qdagi proyeksiyalari o‘zaro teng bo‘ladi.                     

Tekis  shaklning 

A

  va 


B

  tezliklari  berilgan  bo‘lsin  (7.5-shakl).  Shu  tezliklarning  A  va  B 

nuqtalarini  tutashtiruvchi  Ax  yo‘nalishiga  proyeksiyasining  tengligini  ko‘rsatsak,  teoremani  isbotlagan 

bo‘lamiz.  Buning  uchun  (7.4)  ni  Ax  yo‘nalishiga 

proyeksiyalaymiz: 

( )


( )

(

)



AX

B

AX

A

AX



pr

pr

pr





7.5-

shakl 


Bunda 

BA

AB  bo‘lgani  uchun 



(

) 0


AX



pr



Demak,         

( )

( ),


AX

B

AX

A

pr

pr



  yoki 


A

cos=


B

cos 


bo‘ladi.     

          Teorema isbotlandi. 



 4.Tezliklar oniy markazi 

Berilgan onda tezligi nolga teng bo‘lgan tekis shakl nuqtasiga tezliklar oniy markazi deb 

ataladi. Tekis shaklning bunday nuqtasini topish uchun  (7.4) formuladan 

foydalanamiz. Tekis shaklning biror O nuqtasining 

0

 ilgarilanma harakat 



tezligi va shu O nuqta atrofidagi aylanma harakat  burchak tezligi berilgan 

bo‘lsin.  O nuqtani qutb nuqta deb olamiz.  O nuqtadan 



o



 ga aylanma 

harakat yo‘nalishiga tik chiziq o‘tkazamiz (7.6-shakl).  O‘tkazilgan to‘g‘ri 

chiziq ustida shunday P nuqta topamizki, uning aylanish tezligi 

PO

 miqdor 



jihatidan qutb nuqta tezligiga   teng bo‘lsin, ya’ni 

0

=



PO

 yo‘nalishi unga 

qarama-qarshi bo‘lsin 

0

0



P



. Bu xolda    



bo‘ladi. Shunday qilib, shu onda P nuqta 

tekis shaklning tezliklar oniy markazi bo‘ladi. 



OP

v

PO



, ikkinchi tomondan 

PO

=

0



 bu holda OP=

0

 bo‘ladi.                Bundan,        



/

0



v

OP 

 

 



                                                              (7.6)  

Demak,  tekis  shaklning  tezliklar  oniy  markazi,  qutb  nuqtadan  uning  tezligiga  aylanish 

yo‘nalishda  tik  o‘tgan  to‘g‘ri  chiziqda  qutb 

nuqtasidan 

 masofada joylashgan bo‘lar ekan. 

 Tezliklar oniy markazini aniqlash usullari 

 





 



РО

О

Р









0

-




1.  Agar  tekis  shaklning  biror  A  nuqtasining 

A

  tezligi  va  ikkinchi  B  nuqtasining 



B

  tezligining 

yo‘nalishi  berilgan  bo‘lsa,  tezliklar  oniy  markazi  shu  A  va  B  nuqtalardan  tezliklarga  o‘tkazilgan  tik 

chiziqlarni kesishgan nuqtasida bo‘ladi (7.7- a shakl,); 

2.  Agar  tekis  shaklni  ikki  A  va  B  nuqtalarini 

B

A

__

__



,



 tezliklari  shu  nuqtalarni  tutashtiruvchi  AB  ga  tik, 

miqdorlari farqli bo‘lsa (

A



B



),                                                            

tezliklar oniy markazi tezliklarning uchini tutashtiruvchi chiziq bilan AB  chiziqni davomining kesishgan 

nuqtasida bo‘ladi (7.7- b, d, shakl); 

3.  Agar  tekis  shaklning  A  va  B  nuqtalarining  tezliklari  teng  va  parallel  bo‘lsa,  tezliklar                          

oniy  markazi (AP=) cheksizlikda bo‘ladi. Shu onda tekis shakl oniy ilgarilanma harakat qiladi (77- e,f 

shakl). 


4.Amaliyotda ko‘pincha tekis shakl S qo‘zg‘almas egri chizig‘i ustida sirpanmasdan dumalaydi. Bu holda 

S ning egri chiziqqa tegib turgan nuqtasining tezligi nolga teng bo‘ladi. Shu nuqta mazkur on uchun oniy 

markaz bo‘ladi (77- g shakl). 

5.Tekis shakl nuqtalarining tezliklarini tezliklar oniy markazi yordamida aniqlash 

Berilgan onda tekis shaklning oniy markazi P ma’lum bo‘lsin. P ni qutb nuqta uchun olib, (7.4) 

formulaga muvofiq tekis shaklning AB, C nuqtalari tezliklarini topamiz: 

,

,



,

CP

P

C

BP

P

B

AP

P

A

v

v

v

v

v

v

v

v

v





 

Bu yerda 



P

=0 bo‘lgani uchun                 

A

=

p



AP

B

=



p

BP

C

=



p

CP 

        (7.7) 

yo‘nalishlari 

A



AP

B



BP

C



CP

Agar tekis shaklning olingan onda oniy markazi ma’lum 

bo‘lsa, tekis shakl nuqtalarining shu ondagi tezliklari, oniy markazi 

atrofida xuddi oniy aylanma harakatdagi jism nuqtalarining tezliklari 

kabi 

topiladi. Demak, tekis shaklning oniy markazi ma’lum bo‘lganda, uning 



nuqtalari tezliklarining miqdorlari tekis shaklning aylanma harakat burchak tezligini nuqtalardan oniy 

markazgacha bo‘lgan masofalariga ko‘paytmasiga teng bo‘ladi.           

 Tezliklar mos ravishda shu oraliqlarga aylanma harakat yo‘nalishlarda tik yo‘nalgan bo‘ladilar 

(7.8-shakl). (7.7) dan tekis         7.8-shakl 

shakl nuqtalarining oniy paytdagi tezliklari orasidagi munosabatni aniqlaymiz:

 



 




– 



 

(7.8)                                                               



                  6. Tekis shakl nuqtasining tezlanishi 

Teorema:tekis shaklning istalgan B nuqtasining tezlanishi  ixtiyoriy ravishda tanlab olingan A 

qutb nuqtani ilgarilanma harakat tezlanishi  bilan qutb nuqta atrofida aylanma harakat  tezlanishlarining 

geometrik yig‘indisiga teng.

 

Tekis shaklning A nuqtqsini qutb deb olsak, ixtiyoriy B nuqtasining tezligi qyidagicha 



 bo‘ladi:                                     

AB

v

v

A

B



                                                                    (7.8) 



(7.8) formuladan vaqt bo‘icha hosila olamiz:         

dt

AB

d

AB

dt

d

dt

v

d

dt

v

d

A

B





            (7.9) 



 yoki                                                                   

BA

A

B

v

AB

a

a





                              (7.10) 



   Bu formulani quidagicha yozamiz                      



BA



n

BA

A

B

a

a

a

a



                                      (7.11) 

   yoki                                                                      

BA

A

B

a

a

a



                                              (7.12)

 

Bu  tenglikdagi 



a

– 



S 

tekis 


shakldan 

ixtiyoriy 

tanlab 

olingan  qutb  nuqtasining 

ilgarilanma 

harakat 


tezlanishi,

BA

a

 esa 


B 

nuqtaning  O  qutb  nuqta 

atrofidagi  aylanma  harakat 

tezlanishini ifodalaydi. Teorema isbotlandi.       

,

AB

a

BA





AB



a

n

BA



2

    (7.13) 



(7.13)ni hisobga olsak, aylanish radiusi AB    bilan 

BA

a

ni tashkil etgan burchagini  bilan 

belgilasak, quyidagi tenglikni olamiz:               

  

2



.

BA

n

BA

a

tg

a





   


 

                 (7.14) 

 

Takrorlash uchun savollar 

1.  Qattiq jismning qanday harakati tekis parallel harakat deyiladi? 

2.  Tekis parallel harakat tenglamalari qanday? 

CP

BP

AP

C

B

A






3.  Tekis  shaklning  ilgarilanma  hamda  aylanma  harakatlari  qutb  nuqtaning  tanlanishiga 

bog‘liqmi? 

4.  Tekis  shakl  harakat  tenglamalariga  asosan  qutb  nuqtaning  tezligi  va  burchak  tezlanishi 

qanday aniqlanadi? 

5.  Tekis  shaklning  ixtiyoriy  nuqtasi  tezligi  va  qutb  nuqtasi  tezligi  orasida  qanday  bog‘lanish 

mavjud? 

6.  Agar 

AB

A



 to‘gri  chiziq  bilan    45







 esa  15



hosil  qilsa,  tekis  shaklning  A  va  B 

nuqtalaridan qaysinisi kattaroq tezlikka ega bo‘ladi? 

7.  Tekis  shaklning  tezliklar  oniy  markazi  nima?  Tezliklar  oniy  markazi  turli  hollarda  qanday 

aniqlanadi? 

8.  Agar  tekis  shakl  oniy  ilgarilanma  harakat  qilsa,  uning  tezliklar  oniy  markazi  qayerda 

joylashadi? 

9.  Tekis shakl nuqtalari tezligi, qutb nuqtasiga nisbatan qanday qonun bo‘yicha taqsimlanadi? 

10. Qo‘zg‘olmas sirt ustida dumalovchi g‘ildirakning qaysi nuqtasi eng katta tezlikka ega? 

11. Tekis shakl nuqtasi tezlanishi qanday aniqlanadi? 

12. 



ВА



n

ВА

a

ва

a

_

_



 tezlanishlar qanday aniqlanadi? 

13. Agar tekis shakl oniy ilgarilanma harakat bo‘lib,  A  nuqta tezlanish  AB    ga perpendikular 

yo‘nalgan bo‘lsa, tekis shakl  B nuqtasi tezlanishi qanday yo‘nalishga ega? 

Agar  A  nuqta tezlanishi nolga teng bo‘lib, B nuqta tezlanishi  AB    to‘g‘ri chiziq bo‘yicha yo‘nalgan 

bo‘lsa, tekis shaklning burchak tezlanishi qanday bo‘ladi? 

Download 0,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish