7-mavzu: missionerlik va prozelitizm: tarix va bugun, targ’bot usullari reja

O‘zbekistonda vijdon erkinligini ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar haqida nima deyish mumkin?
O‘zbekistonda fuqarolarning vijdon erkinligini ro‘yobga chiqarish, diniy vaziyatni tartibga solish uchun tizimli harakatlar olib borildi va borilmoqda. Fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlashning huquqiy asoslarini yaratish maqsadida ilk qadam sifatida 1991 yil 14-iyunda O‘zbekistonning “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi. Qonunning ijrosini ta’minlash va tegishli nazoratni olib borishning amaliy mexanizmi sifatida 1992 yil 7-martda Vazirlar Mahkamasi huzurida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. Bunday Qonun va qo‘mita Markaziy Osiyo davlatlari orasida birinchi bo‘lib O‘zbekistonda paydo bo‘ldi.
Ayni paytda, shu yo‘l bilan vijdon erkinligi bilan bog‘liq huquqlarni suiiste’mol qilayotgan turli diniy yo‘nalishlarning o‘zboshimcha faoliyatiga ma’lum darajada chek qo‘yildi. Ammo bu ham ko‘pgina yo‘nalishlarning g‘arazli faoliyatini to‘xtata olmadi. Turli konfessiyalarga mansub tashkilotlar qonunan ro‘yxatdan o‘tib, unga qat’iy rioya qilgan bo‘lsalar, ayrim diniy tashkilotlar qonunni buzishga yoki chetlab o‘tishga harakat qilishda davom etdilar. SHu bilan birga, norasmiy faoliyat ko‘rsatayotgan diniy tashkilotlar soni ko‘paya boshladi. YAngi sharoitdan kelib chiqib, amaldagi qonunga o‘zgartirishlar kiritish, vijdon erkinligi bilan bog‘liq huquqlar doirasini yanada aniq qilib belgilash zarurati tug‘ildi. SHu maqsadda 1998 yil 1 mayda O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi.
“Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonunning yangi tahririda missionerlikka qanday munosabat bildiriladi?
Umuman olganda, “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun (yangi tahriri) kishilarning vijdon erkinligini huquqiy kafolatlash bilan birga diniy tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirishga xizmat qiladigan hamda davlat va din munosabatlarini tartibga soladigan muhim hujjat hisoblanadi.
Qonunga binoan “Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan hatti - harakatlar (prozelitizm), shuningdek boshqa har qanday missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidaning buzilishiga aybdor bo‘lgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar”.
Ma’lumki, Qonunning yangi tahriri qabul qilingungacha bo‘lgan davrda yurtimizda ko‘plab xorijlik fuqarolar ham diniy faoliyat bilan shug‘ullanishdi. Ular yaratib berilgan imkoniyatlardan ochiqdan-ochiq missionerlik maqsadida foydalana boshladilar. Bunday holatlarning oldini olish zarur edi. SHuni inobatga olgan holda, Qonunning yangi tahririda chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng ravishda vijdon erkinligi huquqidan foydalanishlari bilan bir qatorda amaldagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun belgilangan tartibda javobgarlikka tortilishlari belgilab qo‘yildi.
SHu bilan birga, o‘sha paytda xorijlik fuqarolarning diniy tashkilotlarga rahbarlik qilishi ham keng tarqala boshladi. SHunday holatlar takrorlanishining oldini olish maqsadida Qonunda tegishli diniy ma’lumotga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari diniy tashkilotlarning rahbarlari bo‘lishi mumkinligi, diniy tashkilotlar rahbarligiga O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi bo‘lmagan shaxslarning nomzodi esa Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan kelishib olinishi zarurligi haqidagi qoida mustahkamlab qo‘yildi.
YUqoridagi qayd etilgan qoidalar ham o‘z mohiyatiga ko‘ra, yurtimizda missionerlik harakatlari sodir etilishining oldini olishga qaratilgan.