|
2. Mintaqalarga investitsiyalari jalb qilishning asosiy tamoyillari va yo’llari
Investitsiya siyosatini amalga oshirish mexanizmi o’z yo’nalishidagi turli kanallarni harakatga keltiradi va rag’batlantirib, bir vaqtning o’zida bir necha yo’nalishda amal qiladi. Bunda avvalo, kapital harakatini to’g’ridan-to’g’ri boshqarish tizimini o’zlashtirish zarur. Masalan, markazlashtirilgan kapital qo’yilmalarning taqdim etilishi, odatda, ko’proq istisno bo’lib qolishi kerak. SHuningdek investitsiya loyihalarining samaradorligi va ularning tuzilmaviy siyosatga muvofiqligi markazlashtirilgan kapital qo’yilmalar ajratishning asosiy mezoni bo’lib qolishi zarur.
Bozor munosabatlari sharoitida kapital va ayniqsa uning markazlashgan manbalari uchun eng muhim iqtisodiy dastak kredit tizimidir. Kredit tizimi mexanizmi kredit aktivlari diforsatsiyasi, kredit hajm va foizlarining pasayish tomon o’zgarishi, ularni tanlov asosida taqdim etish tizimi orqali harakatga keladi. Ssuda foizi stavkalari va shart bo’lgan bank rezervlari me’yorining boshqarilishi inflyatsiya darajasi, narxlar dinamikasi, milliy valuta kursi, kapital va mahsulot eksporti hamda importiga ta’sir etadi.
Mintaqalar rivojlanishida o’ziga xos o’rin tutuvchi moliyalashtirishning turli manbalari mavjud. Ularni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: davlat budjeti mablag’lari; korxonalarning o’z mablag’lari; aholi mablag’lari; xorijiy investitsiyalar; budjetlardan tashqari fondlarning mablag’lari va hokazolar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida milliy iqtisodiyotimiz uchun zarur mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi mintaqa obektlari moliyalashtiriladi, xususiy moliyalashtirish kengayib, xususiy sektor rivojlangan sari davlat budjeti mablag’lari hisobiga investitsiyalash ortib boradi. Bunday hollarda bozor iqtisodiyotiga o’tib borayotgan davlatlarda, jumladan, O’zbekistonda ham davlat budjeti tomonidan tibbiyot, fan va madaniyat, maorif va boshqa ijtimoiy sohalar loyihalari moliyalashtiriladi hamda bu maqsadga muvofiqdir.
Korxona va tashkilotlarning xususiy mablag’lari investitsiya zaxiralari shakllanishida asosiy manbaga aylanib qolmoqda. Ammo ularning moliyaviy holati asosan keskin yomonlashmoqda. Bu rentabellikning pasayishi va zarar bilan ishlayotgan korxonalar ulushi energetika, qishloq xo’jaligi sohalarida ko’payishiga olib kelmoqda. SHuningdek hozirga qadar amal qilgan soliq tizimi ham korxonalarning investitsiya imkoniyatlariga putur yetkazadi. Foydaning kamayishi, korxonalarning investitsiyalarga yo’naltirish mumkin bo’lgan xususiy mablag’larini kamaytiribgina qolmay, balki retabellik darajasi va haqiqiy foiz stavkasi o’rtasidagi o’zaro nisbatni yomonlashtirib, ishlab chiqaruvchilarning qarz mablag’larini jalb etish imkoniyatlariga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Eslatib o’tish joizki, ishlab chiqarishda qo’yilmalar samaradorligi bilan depozitlar bo’yicha stavkalar o’rtasidagi oxirgi foyda ayirmasining ortish salohiyati investorlarning ishlab chiqarishga kapitallar qo’yilmasini to’xtatib turibdi. Investitsiyalar korxonalarning kuchli manbasi bo’lishi amortizatsiya foiziga putur yetkazmoqda. Amortizatsiyaga chiqarilgan summalar investitsiya jamg’armalariga nisbatan hamma manbalar hisobiga kamaymoqda. Natijada ular nafaqat asosiy fondlarni yuqori texnik darajada yangilash, balki sarflanayotgan fondlarni shunchaki almashtirish uchun ham yetarli bo’lmayapti.
Buning sababi uzoq vaqt mobaynida asosiy fondlar qiymatini qayta baholash va amortizatsiyaning eskirib qolgan me’yori qo’llanib kelinganligidadir. Amortizatsiya tannarxini oshirish sababli korxonalar fondlar qiymati bilan qiyoslanganda amortizatsiyaga chiqarilgan summalar va mahsulotlar narxini pasaytiradi. Kapital qo’yilmalarini moliyalashtirish uchun davlat budjeti xarajatlari tegishli obektlarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish hisobiga kamaytiriladi. Ammo xususiylashtirilgan ko’pgina korxonalarda ham xuddi davlat tasarrufidagi korxonalardagi kabi moliya mablag’lari surunkali yetishmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
