7-Mavzu: Markaziy Osiyolik qomusiy mutafakkirlarning dunyo sivilizatsiyasida tutgan о’rni

-Xorazmiy esa о’zining “Mafotih al-ulum” nomli ensiklopedik asarida о’z davri tabobatining anatomiya patologiya va farmakologiya tegishli bо’lgan atamalarini yig’ib, mutaqaddim olimlarning (ar-Roziy, al-Majusiy kabi) asarlaridan foydalangan holda ularni izohlang.
Keyinchalik Xorazmshoh Abu-l-Abbos Ma’mun ibn Ma’mun saroyida tо’plangan olimlarning ham har biri tabobat sohasida betakror, chuqur iz qoldirdi. Ularning orasida eng yoshi ulug’i va shu bois, hayotiy hamda ilmiy tajribasi kо’proq bо’lgan olim Abu-l-Xayr Hammor edi. U suryon tilini yaxshi bilgan va shu tilda yozilgan bir qancha kitoblarni arabchaga tarjima qilgan. О’zi ham falsafa va tabobatga doir bir qancha asarlar yozgan, lekin ular bizgacha yetib kelmagan. Tabib sifatida Abu-l-Xayr о’z davrida juda mashhur bо’lib, zamondoshlari uni “Ikkinchi Buqrot (Gippokrat)” deb atashar edi. Olim kо’proq tibning nazariy masalalari bilan shug’ullangan, uning asarlarida anatomiya, qariyalar parhezi, tabiblarni sinash usullari, oziq moddalar va epilepsiya masalalari bayon etilgan. Beruniy Hammorni olim sifatida juda hurmat qilgan shu bois, о’z asarlarida Hammorning kitoblaridan foydalangan.
Ma’muniy Xorazmshohlar homiyligida tabobat bilan shug’ullangan olimlardan yana biri Abu Sahl al-Masihiy edi. Agar Abu-l-Xayr Hammor kо’proq tib nazariyasiga e’tibor bergan bо’lsa, al-Masihiy tib amaliyotini rivojlantirishga hamda tibbiy ta’lim berishga xizmat qildi. Olim astronomiya, matematika, falsafa, tabobat va boshqa fan sohalari bilan shug’ullangan, ular bо’yicha asarlar yaratgan, lekin fan tarixida u kо’proq tabib sifatida mashhurdir. Al-Masihiyning tib ilmi bо’yicha nechta asar yozgani ma’lum emas, lekin ulardan sakkiztasi saqlanib qolgan.
Xorazmda bu davrda tibbiyot sohasida faoliyat olib borgan olimlar qatorida Abu Ali Ibn Sino ham bor edi. Butun umri davomida Ibn Sino tib bо’yicha 30 dan ortiq asar yozgan bо’lsa, ular tibning anatomiya, fiziologiya, patologiyaning umumiy va xususiy tarmoqlari, terapiya, Xirurgiya, nevrologiya, psIXiatriya, dorishunoslik, gigiyena, diyetetika kabi sohalarini qamrab oladi. Olim Xorazmda faqat besh yil yashagan bо’lsa