7-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorliksub’ektlarida ishlab chiqarishxarajatlari va mahsulot tannarxi tahlili

"Moddiy qiymatliklar kamomadi va maxsulotlarning buzilishidan ko’rilgan zararlar"da ishlab chiqarish soxasida moddiy boyliklarning tabiiy yo’qolish me’yorlari doirasida va ulardan ortiqcha yo’qotilishi, yaroqsizlanishi va kam chiqishi hisobga olinadi.
"Ishlab chiqarishga oid boshqa xarajatlar" moddasida quyidagilardan tashkil topadi:
- ishlab chiqarishni xom ashyo, materiallari, yonilg’i, energiya, instrument, moslamalar va boshqa mehnat vositalari va buyumlari bilan ta’minlash harajatlari;
- chetdan jalb etilgan korxonalar tomonidan amalga oshirilgan korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlarini ish holatida saqlash harajatlari (texnik ko’rik va qarov, o’rtacha, joriy va mukammal tuzatish harajatlari);
- ishlab chiqarish faoliyatiga tegishli bo’lgan asosiy vositalarni joriy ijaraga olish bilan bog’liq harajatlar;
- ifloslantiruvchi moddalarni yo’l qo’yiladigan me’yorlar doirasida va undan ortiqcha atrof-muhitga chiqarganlik uchun to’lovlar;
- ishlab chiqarish xususiyatlari bilan bog’liq mehnatning normal sharoitlarini va texnika xavfsizligini ta’minlash harajatlari;
- xodimlarga tekin ko’rsatiladigan kommunal xizmatlar, oziq-ovqat, tekin beriladigan joy xaqini to’lash harajatlari (yoki uy-joy, kommunal xizmatlar va boshqalar uchun pul kompensatsiyasi summasi);
- amaldagi qonun xujjatlariga muvofiq tekin beriladigan va shaxsiy foydalanishda qoladigan buyumlar qiymati (shu jumladan, formali kiyim-bosh, maxsus ovqatlar) yoki ular pasaytirilgan narxlar bo’yicha sotilishi munosabati bilan imtiyozli summasi;
- ishlab chiqarish xodimlarini belgilangan ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bo’lgan xizmat safarlariga yuborish bo’yicha me’yorlar doirasida va ulardan ortiqcha harajatlar;
- ishlab chiqarish ishchilarini va ishlab chiqarish aktivlarini majburiy sug’urta qilish harajatlari;
- kafolatli xizmat muddati belgilangan buyumlarni kafolatli tuzatish va ularga kafolatli xizmat ko’rsatish harajatlari;
- maxsulotni (xizmatlarni) majburiy sertifikatsiya qilish xarajatlari;
- ishlab chiqarish jarohatlari tufayli mehnat qobiliyati yo’qolishi munosabati bilan tegishli vakolatli organlarning qarorlari asosida va qarorlarisiz to’lanadigan nafaqalar;
- xodimlarni ish joyiga olib borish va olib kelish bilan bog’liq harajatlar;
- ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa harajatlar.
Korxonaning qaysi tarmoqqa mansubligidan kelib chiqib, maxsulot tannarxini hisoblash moddalari farq qiladi. Masalan. Qishloq xo’jaligida tannarxni hisoblash moddalari quyidagicha turkumlanadi: