7-mavzu kesuvchi asboblarning yemirilishi va turg’unligi

7-MAVZU


Kesuvchi asboblarning yemirilishi va turg’unligi

REJA:

1. 
   Utmaslanishning tashqi sabablari
   
2. 
   Yeyilish grafiklari.
   
3. 
   Eyilish turlari va uni Ulchash usullari
   
4. 
   Oldingi va orqa yuzalar buyicha eyilish maydonchalarini ulchash
   
5. 
   Nisbiy eyilishni ulchash
   
6. 
   Ulchamli eyilishni ulchash
   
7. 
   Eyilishni tekshirishda radioaktiv izotoplarni kullanilishi
   

Tayanch iboralar: Kesish, xarakat, yuzalar, kesish elementlari, surish miqdori, texnologik vaqt, kesish jarayonlarining unumdorligi, randalash, surish, yunish, yuza uzunligi, utish kattaligi.

Buyum ishlov berilayotgan materiallar bilan bilan Uzaro ta`sir natijasida kesuvchi asbobning kesuvchi qismining shakl va Ulchamlari Uzgaradi, bu uni Utmaslanishiga olib keladi. Kesuvchi asbobning Utmaslanishi ishlov berish umumdorligini va aniqligini pasaytirib yuboradi, kesuvchi asbobninig tayyorlashga va qaytadan tiklashga kyotgan xarajatlar sarfini oshirib yuboradi, bu ishlab chiqarilayotgan maxsulot tannarxiga keskin ta`sir qiladi.

Kesuvchi asboblarning Utmaslanishi quyidagi asosiy sabablarga kura sodir buladi:
a) ishqalanish bilan eyilish;
b) asbobsozlik materialining plastik deformatsiyalanishi (qovushqoqlanib parchalanish)
v) maydalanish (murt parchalanish).
Kesuvchi asbobning Utmaslanishida ishqalanish bilan eyilish asosiy rol Uynaydi.
Tig’ xosil qiluvchi metal qismining plastik deformatsiyasi asbobsozlik pulatlaridan tayyorlangan kesuvchi asboblarda kuzatiladi, u toblangan xolatda Uzining yuqori qovushqoqligini va plastikligini saqlab qoladi.
51- shaklda plastik deformatsiyalanish va ishqalanish bilan eyilishga uchragan sidirgich tishi kUrsatilgan.
Turli kesuvchi asboblarning kesuvchi qirraning tUliq Utmaslanishi qovushqoq parchalanish yUli bilan sodir buladi. Bunda kesuvchi asbob materiali ishlov berilgan yuzasi buyicha surkalib ketadi.

Kesuvchi qirraning qovushqoq parchalanish sxemasi 52-shaklda kUrsatilgan. Kesuvchi qirra kesish boshida yumaloqlanadi. Orqa yuza buyicha qatlamning oqishi xaqiqiy orqa burchakni Uzgartiradi, u qaysidir bulakda nolga teng bUlib qoladi. Orqa yuza buyicha tuqnashishi maydoni oshadi va kesuvchi asbob materiali ishlov berilgna yuza bilan olib ketiladi.



52-шакл. Кесувчи ыирранинг емирили, кетиш схемаси.

Asbobsozlik pulatlaridan tayyorlangan asboblar bilan kesib ishlashda kesuvchi qirraning maydalanishi juda kamdan-kam kuzatiladi. Qattiq qotishmali va mineralokeramik keskichlarning Utmaslanishi maydalanish xodisalari sababli sodir buladi. Kesuvchi qirralarning maydalanish sababi bUlib dastgox-kesuvchi asbob detal tizimining titrashlari natijasida yuklashlar xisoblanadi.
Parchalanish turi (qovushqoq yoki murt) asbobsozlik materialining xossalariga unga ta`sir kursatayotgan kuchlarga bog’liq buladi. Agar uzilishga mustaxkamlik chegarasi, kichik bUlsa, u xolda murt parchalanish sodir buladi. Aks xolda qovushqoq parchalanish sodir buladi. Masalan, mineralokeramik materiallar chUziluvchi kuchlanishga yomon qarshilik kUrsatadi va murt bUlib parchalanadi. Asbobsozlik pulatlari va mineralokeramik qattiq qotishmalar yuklanish sharoitiga bog’iq ravishda uzilish bilan va kesilish bilan parchalanadi, emiriladi.
Kesuvchi asboblarni ishqalanish bilan eyilish mexanizmini batafsilroq kUrib chiqamiz.
Metall yuzalari (xatto eng tekis va silliq yuzalar)turtilib chiqqan shaklga (mikronotekisliklar) ega (shakl-53). Plastik deformatsiyalangan metallar kesuvchi asbobni kimeviy toza yuzalar bilan tuqnashadi, bularda adgeziya kuchlari xosil buladi. Sirpanishda tuqnash kuprikchalar tUxtovsiz xosil buladi va parchalanadi. Agarda ishlov beriladigan va asbobsozlik materiallari kimeviy Uxshashlikka ega bUlsa (masalan, issiqbardosh qotishmalar, alyuminiy qotishmalar va mineralokeramika) adgeziya kuchlari katta buladi.

B aozi joylarda ishqala-nuvchi juftning tashqil etuv-chisidan birining adgeziya kuch-lari bunga qarshi kuchlardan ortiq bulishi mumkin. Nati-jada metall bUlaklari yuzadan tushib ketadi. Bunday xolat juda yumshoq materialga ishlov beriladigan kuchlar sodir buladi.

G’ovaklar, mikro-yoriqcha-larni mavjudligi, ichki kuchlanishlarning notekis taqsimlanishi sababli ishlov berilayotgan material bulaklari uzilishi va kesilishidan tashqari juda qattiq asbobsozlik materiallari xam uzilishi va kesilishi mumkin. Uzilib chiqqan bUlaklar qirindi va ishlov berilgan yuza bilan olib ketiladi.
Ushlab qolishning zaruriy sharti bUlib shunday yuzalarning yuqori tozaligi xizmat qiladiki, bunda atom kuchlari xarakat qiladi. YUzalardagi oksid pardalari ushlab qolishga tUsqinlik xisoblanadi.
Turli xil asbobsozlik va ishlov beriladigan materiallarning ushlab qolish jadalligi bir xil emas va u xaroratga bog’liq buladi.
R18 keskichlari bilan pulatlarni yunishda jadal adgeziya 500⁰S bulgan xaroratda boshlanadi, pulat va chuyanlarga VK guruxining qattiq qotishmalari bilan ishlov berilganda taxminan 600⁰S, TK gurux qotishmalari bilan pulatlar yUnilganda bu xarorat 700⁰S buladi.
Bir vaqtning Uzida quyidagi fikr – muloxazani yuritish mumkin. Adgezion eyilish muxim darajada xona xaroratida xosil bulishi mumkin va xaroratining ortishi asbobsozlik va ishlov beriladigan materiallarning qattiqlik munosabatlari Uzgarmasa uning jadalligiga ta`sir qilmaydi.
Biroq, adgeziya xamma vaqt xam ishqalanish va eyilish jarayonini xosil bulishiga ta`sir Utkazmaydi.
Kup xollarda abraziv eyilish xosil buladi. Bu xodisani biron-bir materialning qattiq bUlaklarini ikkinchi bir material massasiga kirib qirib tashlashi tushuniladi.
SHunday qilib, ishqalanish bilan eyilish adgezion, abraziv xoldasodir bulishi mumkin.
Kesuvchi asboblarning eyilish jarayonida, kesish muxitda xosil bUluvchi xarorat muxim rolo Uynaydi. Xaroratning ortishi bilan kesuvchi asbobning qattiqligi kamayadi (shakl-54), ishqalanish koeffitsienti ortadi.



Bundan tashqari kesuvchi asboblarning eyilishi kup xollarda ishqalanish yuzasida materialning mikrostrukturasini Uzgarishi bilan bevosita bog’liq buladi. Tezkesar pulatlarning yupqa qatlamlarida austenit – martensit xosil qiluvchi ikkilamchi toblash va trostitdagi – martensit xosil qiluvchi bUshatish sodir buladi. Bunday tarkibiy sifat buzulishi muxim darajada tashqi qatlamlarning plastik deformatsiyasi bilan engillashtiriladi.
Qattiq qotishmali keskichlarning eyilishi, yuqori xaroratda (300⁰S dan 1100⁰S gacha va undan yuqori) sodir buluvchi diffuzion xodisalar bilan kuchyadi.
YUqori xarorat ostida, katta plastik deformatsiya ta`sirida asbobsozlik va ishlov beriladigan materiallarning Uzaro diffuziyasi sodir buladi.
Uglerod ishlov berilayotgan materialga juda tez diffuziyalanadi. Valg’from, kobalt va titanning diffuziyasi sekin-asta utadi. Diffuziya natijasida ishlov berilayotgan materialda diffuzion qatlam, ya`ni uglerodsizlangan qatlam xosil buladi, uning ostida esa uglerod va vol’framning qattiq eritmasi xosil buladi. Bu jarayon quyidagi kimyoviy reaktsiya asosida amalga oshadi: WS + Fe₂W₂C + Co_xW_yC_z (shakl-55).



55-шакл. Кесувчи асбоб ва ишлов берилаyoтган материал катламларида диффузиyaни содир булиши

Diffuzion eyilish, ishlov berilayotgan materialda qattiq qotishmalarining tashqil etuvchilarini eritish qattiq qotishmada tarkibiy uzgarish va defekt qatlamning parchalanish yUli bilan amalga oshadi.
Adgeziya va diffuziya asbobsozlik va ishlov beriladigan materiallar tarkibida kimeviy elementlarning mavjudliligiga va turiga uzviy bog’liq buladi.
SHuning uchun, masalan tarkibida titan mavjud bulgan pulatlarga, shuningdek titan qotishmalariga TK guruxi qattiq qotishmalari bilan taominlangan kesuvchi asboblar bilan ishlov berish tavsiya etilmaydi.
Eyilish qonuniyati va jadalligining xarakteri ishlov berila digan va asbobsozlik materiallarining turlari va xossalariga bog’liq bulib qolmay, balki moylash kesish maoromiga, kesuvchi asboblar geometriyasiga va sovitish suyuqligiga xam bog’liq buladi. Bu omillar uz navbatida kesish xaroratiga va yuzalardagi kuchlarga ta`sir qiladi.
Abraziv eyilish odatda chuyanlarga ishlov berishda ustun keladi, ayniqsa quyma xoldagi xom ashyoga ishlob berishda kesik rUy beradi.
Xuddi shu eyilish turi tuxtab – tuxtab kesishda (randalashda, frezerlashda) kuzatiladi. Qachonki xarorat tUxtovsiz yunishdagi xaroratga nisbatan kichik bUldi.
Pulatlarga ishlov berishda uning kesuvchi asbobga siyqalanuvchi ta`siri, uglerod va korbid xosil qiluvchi legirlovchi elementlarni ortishi bilan Usadi. Toblanmagan uglerodli pulatlarda eng katta siyqalanuvchi ta`sirni tsement eng kichik siyqalanuvchi ta`sirni esa ferrit kursatadi.