7-ma`ruza. Kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonasining mehnat resurslari. Reja

Mehnatga vaqtbay haq to`lash – tarif tizimida ko`zda tutiluvchi ishlab berilgan vaqt – kalendar vaqt emas, balki me`yoriy vaqt uchun to`lanadigan haqni anglatadi. Vaqtbay mukofotli haq to`lashda ishchi ishlab bergan vaqtidan tashqari, us`bu ish haqiga ma`lum bir foiz hisobida mukofot ham oladi. Mehnatga haq to`lashning akkord usuli ishbay haq to`lashning bir turi bo`lib, mohiyatiga ko`ra, bunda bajarilishi kerak bo`lgan ishlar muddatini ko`rsatgan holda baholash amalga oshiriladi. Quyidagi hollarda akkord haq to`lash tizimidan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Ishbay haq to`lash shaklida ishchining ish haqi quyidagi formula bo`yicha topiladi:

I_{x = *} n_s

Bu yerda:
I_x– ishchining ishbay ish haqi;
h_m– mahsulot birligining ishbay narxi, so`m;
n<sub>s</sub>-bajarilgan jarayon va tayyorlangan detal va buyumlar soni
t – ish turlarining soni.
Misol: ishchi oy davomida 420 ta buyum tayyorladi. Shundan 400 ta buyumning bir donasi 500 so`mdan va 20 ta buyumning bir donasi 3000 so`mdan. Ishchining oylik maoshi 260 000 so`m.
I_x= ( 400 * 500 ) + ( 20*3000 ) = 260 000 so`m.
Ishbay narxni quyidagi formula bo`yicha aniqlash mumkin:
h_m = yoki h_m =
Bu yerda:
TS – mazkur razryadli, soatli, oylik tarif stavkasi.
Q – Ishlab chiqarilgan mahsulot soni
V_br – mahsulot birligini tayyorlash uchun ketgan vaqt normasi.
Misol: bir soatda 4 dona detal ishlab chiqarilgan. Mazkur ish razryadi uchun bir soatlik tarif stavkasi 2 000 so`m belgilangan. Bitta mahsulot uchun ishbay narx 500 so`m.
h_m = = 500
Misol: ishlab chiqarish bosqichini bajarish uchun 0,1 soat vaqt normasi belgilangan. 4-razryadli ishchining soatli tarif stavkasi 2000 so`m bosqichning ishbay narxi 200 so`m
h_m = V * TS= 0,1 * 2000 = 200
Vaqtbay haq to`lashda ishchining ish haqi quyidagicha aniqlanadi.
I<sub>br</sub>= TS* V
Bu yerda:
V – ishchining ishlab bergan vaqti
Agar ishchining soatli tarif stavkasi 2000 so`m bo`lib, u bir oyda 176 soat ishlab bergan bo`lsa, unda ishchining ish haqi 352 000 so`mni tashkil qiladi.
I<sub>s</sub>= 176 * 2000 = 352 000 so`m.
Nazorat uchun savollar:

1. 
   Ish kuchining boshqa tovarlardan farqi nima?
   
2. 
   Ish kuchidan samarali foydalanis`ga ta`sir etuvchi omillar nimalar?
   
3. 
   Ishlab chiqarish faoliyatining strategiyasi nimalarni o`z ichiga oladi?
   
4. 
   Ish haqining qanday turlari mavjud?
   
5. 
   Ish haqi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va uni tashkil etishda qanday tamoyillar inobatga olinishi lozim?
   
6. 
   Mehnatga haq to`lash usullari qanday?
   
7. 
   Nominal ish haqi va real ish haqi nima?
   
8. 
   Mehnatga haq to`lashning akkord usuli nima?