7-ma`ruza. Kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonasining mehnat resurslari. Reja

Ish haqi –har xodimning sarflagan mehnati miqdori va sifatiga mos ravishda taqsimlanuvchi va xodim tasarrufiga pul shaklida kelib tushuvchi milliy daromadning bir qismidir.
Xodimlar mehnatiga haq to`lash ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan mehnat resurslarining bahosidir. Ish haqi – mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining korxona xodimlari mehnatiga haq to`lash uchun sarflanuvchi qismi.
Ish haqining nominal va real turlari mavjud:
Nominal ish haqi – xodimning ma`lum bir vaqt mobaynida bajargan mehnati uchun hisoblangan va to`langan ish haqidir.
Real ish haqi – nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo`lgan tovar va xizmatlar miqdori: real ish haqi – nominal ish haqining ist`mol qobilyatidir.
Korxonalarda ish haqi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va uni tashkil etishda quyidagigi tamoyillarini inobatga olish zarur:

• 
  Adolatlilik, ya`ni bir xil mehnat uchun bir xil haq to`lash;
  
• 
  Bajarilayotgan ishning murakkabligi va mehnat malakasi darajasini hisobga olish;
  
• 
  Mehnatning zararli sharoitlari va og`ir jismoniy mehnatni hisobga olish;
  
• 
  Sifatli sidqidildan mehnat qilishni rag`batlantirish, yo`l qo`yilgan yo`qotishlar yoki o`z majburiyatlariga ma`sulyatsiz yondoshishni moddiy jazolash;
  
• 
  Mehnat unumdorligi sur`atini o`rtacha ish haqining o`sish sur`atlariga nisbatan tezroq o`stirish;
  
• 
  Ish haqi miqdorini inflatsiya sur`atlarigi mos ravishda muvofiqlashtirish;
  
• 
  Mehnatga haq to`lashning korxona ehtiyojlariga to`liq javob beruvchi ilg`or shakl va tizimlarini qo`llash.
  

Mehnatga haq to`lashning ishbay va vaqtbay usullari mavjud.
Mehnatga ishbay haq to`lash ishlab chiqarilgan mahsulot uchun (bajarilgan ish, ko`rsatilgan xizmat) uchun to`lanadigan haqni anglatadi.
Korxonalarda faqat ishbay emas, balki ishbay mukofotli haq to`lashdan foydalaniladi.
Mehnatga ishbay haq to`lash – mukofotli haq to`lashda ishchi bajargan ishiga haq olishdan tashqari, mukofotga ham ega bo`ladi. Mukofot asosan ma`lum bir ko`rsatgichlarga erishish – mahsulot ishlab chiqarish rejasini bajarish, mahsulot sifatini os`irish, homashyo materiallarini tejash va shu kabilar uchun beriladi.