7-ma’ruza: chizmalarni hosil qilish va rasmiylashtirish: O‘tqazish va qo‘yimlar (dopuski I posadki), bazalar (dopusklari), yuza g‘adir-budirliklari, texnik shartlarni yozish talablari

7.2. Yuza g‘adir-budirliklari.

Konstruktorlik bazasi-detal yoki yig‘ma birikmaning mahsulotdagi holatini aniqlash uchun ishlatiladigan bazadir. Konstruktorlik ishi amaliyotida konstruktorlik bazasi deb, detalning sirti, chizig‘i yoki nuqtasiga aytiladi va unga nisbatan chizmada boshqa detal yoki yig‘ma birikmaning holati aniqlanadi. Bundan tashqari berilgan detalning boshqa sirtlari va geometrik elementlari ham aniqlanadi. Konstruktorlik bazalari asosiy va yordamchi bazalarga bo‘linadi. Asosiy konstruktorlik bazasi deb, shu detalga yoki yig‘ma birikmaga tegishli bo‘lgan va uning mahsulotdagi holatini aniqlaydigan bazaga aytiladi. SHu detalga yoki yig‘ma birikmaga tegishli bo‘lgan va unga biriktiriladigan mahsulotning holatini aniqlash uchun ishlatiladigan bazalarga yordamchi bazalar deyiladi

7.2-rasm. Turli koordinatalar bilan ishlash.
O‘lchash bazasi deb, xomakiga ishlov berishda yoki uni o‘lchashda shunday sirt, chiziq yoki nuqtaga aytiladiki, bunda bajariladigan o‘lchamlar ana shu sirt, chiziq yoki nuqtalarga nisbatan hisoblanadi. Bundan tashqari mahsulot elementlari va detallar sirtlarining o‘zaro joylashishini (paralellik, perpendikulyarlik, o‘qdoshlik va boshqalarni) aniqlashda ana shu sirt, chiziq va nuqtalardan foydalaniladi.
Texnologik baza deganda, xomaki yoki mahsulotni tayyorlash jarayonida uning holatini aniqlash uchun foydalaniladigan baza tushuniladi.
Yig‘ish jarayonidagi texnologik baza deb, mahsulot yoki yig‘ma birikmaning detallari orientirlanadigan sirt, chiziq yoki nuqtaga aytiladi.

7.3-rasm. Detalni bazalash ko‘rinishi.
Yuza g‘adir budirligi-bu ishlob berilayotgan detal yuzasining aniqligi, silliqligi, tekistligi tushuniladi. Detal yuzasining g‘adir budirligini xarakterlovchi kattalik mkr (mikrometr) dir.
Detal yuzasining g‘adir budirligini tekshirish uchun bir qancha o‘lchov asboblari ishlatiladi.
Bular: shtangensirkul, mikrometr va datchiklardir.
Detal yuzasining aniqligini oshirish uchun ishlov berilayotgan vaqtda ishlov berayotgan keskichning xarakat traektoriyasini bir necha barobar qaytarish kerak bo‘ladi. Buning uchun esa ishchini, dastgoxni, keskichlar to‘plamini ish vaqti uzayishiga olib keladi. Bu o‘z navbatida mexnat sarfining oshishiga olib keladi.