6 Turistik faoliyatni davlat tomonidan nazorat qilish,turistlarga ekskursiya xizmatini tashkil etish

8.3. Turistlarning ekskursiya qilishdan maqsadi
Ekskursiyada asosiy hikoya formalari bo‘lib tasvir, ketma-ketlik, sanash va
ob’yektlar to‘g‘risida ma’lumotlarni tushuntirish, o‘zaro ichki bog‘liqlik va
bog‘lanishlar mazmunini ochib berish, izohlash, jarayon mobaynida diqqatni
ob’yekt xususiyatlariga qaratish, ko‘rsatma berish, ob’yekt kuzatuvining to‘g‘ri
olib borilishi bilan bog‘liq ekskursovod tavsiyalari kiradi. Ekskursiya shaharlararo
sayohat qilishning norasmiy formasi hisoblanadi. Munosabatlar sayohat jarayonida
yuzaga keladi va uning bosqichlari bilan birga rivojlanib boradi. Ekskursiya
jarayonida munosabatlarning ochiq xarakterdaligi, ijtimoiy sinflarning yo‘qligi, har
bir turist munosabatining qamrovini kengaytirish muhimdir, ekskursiya bu
xususiyatlarni spetsifik vositalar yordamida yetkazilishini ta’minlaydi. Shunday
qilib, auditoriya doimiy ravishda ekskursovod va ob’yektlar bilan o‘zaro
munosabatda bo‘ladi. Sayohat esa o‘z o‘rnida ekskursovod, ob’yektlar va
ekskursiyachilar munosabatlarining natijasidir. Ekskursiya davomida auditoriyani
ajratuvchi va birlashtiruvchi belgilar paydo bo‘ladi. Birlashuvchi belgilarga
ekskursiyachi va ekskursovod orasidagi munosabatning mavjudligini ko‘rish,
eshitish, umumiylik hissi, bir-biriga ta’sir etish (emotsiya) umumiy diqqatning jalb
etilishi sayohatga qadar to‘plangan turistlar auditoriyani tashkil qilmaydi. U faqat
diqqatning bir joyga jalb qilinishidan keyingina ekskursovod auditoriya
hamohangligi, ularning psixofiziologik va ijtimoiy hamohangligi sharoitida
kayfiyatning yaxshi bo‘lishi, ularning barchasi ekskursiyaning yaxshi kechishi
uchun zamin yaratadi. Ma’lumki, ekskursiyachilar tushunchasi turlichadir.
Ekskursitachilar tushunchasi darjasini aniqlash uchun tipologik guruhlar
qo‘llaniladi: haqiqatdan ekskursiyachilar sayohat mavzusi bilan qiziqib va kerakli
ma’lumotlarni olish uchun intilganlar.
Ekskursiyachilar, qaysiki sayohatni kutib va eshitibgina qolmay, balki bunda
faol qatnashishni xohlaydilar, lekin ba’zi sabablarga ko‘ra, sayohatga yomon
kayfiyatda kelishadi va sayohatni buzishga qodirdirlar. Ular sayohatga o‘zlarining
79
xohishisiz kelishgan. Bu ekskursiyachilarni layoqatsiz deb atash mumkin, chunki
ular sayohatga ko‘p ham qiziqmaydilar. Bular ekskursavodlar dushmanidir. Kasb
yosh yoki ma’lumotiga qarab ekskursiyachilar auditoriyasi tarkibi bir xil bo‘lishi
mumkin. Ekskursiyachilar diqqatini sayohatga jalb qilish uchun o‘ylash, qabul
qilish yoki tushunish, xotira, ma’no va ekskursavoddan kelayotgan ma’lumotlarni
qayta ishlash va o‘zlashtirish, psixologik jarayonlarda aniqlanadi. Diqqatning uch
xili ma’lum: xohish bilan, xohishsiz va istakdan so‘ng. Xohishsiz diqqat bu -
ob’yekt haqida o‘ylashga qaratilgan, hech qanaqa kuchsiz (harakatsiz) kelib
chiqadi. Xohish bilan diqqat shuning aksidir.