6-sinf. Botanika 7-dars: gul

14.3. Dengiz suvo‘tlari

Dengiz suvo‘tlarining bo‘yi bir necha santimetrdan 60-70 m gacha boradi. Ular suv tagidagi loy, qum, tosh va boshqa narsalarga yopishib o‘sadi. Dengiz suvo‘tlari chuchuk suv suvo‘tlaridan xromatoforida xlorofilldan tashqari yana karotin (sariq), ksantofil (zarg‘aldoq) hamda qo‘ng‘ir va qizil rang beruvchi pigmentlar bo‘lishi bilan farq qiladi.

Dengiz suvo‘tlariga misol qilib, Laminariya turkumiga oid yapon laminariyasini keltirish mumkin.

Yapon laminariyasi yirik o‘simlik bo‘lib, tanasining yuqori qismi uzun lentasimon, bo‘yi 2-6-12 m, eni 10-75 sm keladi. Pastki qismi esa kalta silindrsimon yoki novsimon. Yapon laminariyasi dengiz qirg‘og‘idan boshlab, to 25-35 m chuqurlikkacha bo‘lgan va suvning doimo harakatlanib turadigan yerlarida o‘sadi. U Yapon dengizining shimoliy qismida keng tarqalgan.

Yapon laminariyasi jinssiz va jinsiy yo‘llar bilan ko‘payadi.

O‘simlik tanasida ko‘p miqdorda darmondorilar, shakar va boshqa oziqbop moddalar to‘planadi. Shuning uchun ham odamlar unga «Dengiz karami» deb nom qo‘yishgan va qadimdan undan turli xil ovqatlar, har xil konservalar va shirin mahsulotlar tayyorlashgan.

Laminariya turkumiga 30 ta tur kiradi.

Xalq xo‘jaligida dengiz suvo‘tlaridan turli sohalarda foydalaniladi. Masalan, Suriya, Xitoy va Yaponiyada laminariyadan tashqari yana nemalion va ulva kabi dengiz suvo‘tlari ovqatga ishlatiladi. Ularda moy kam bo‘lsa ham, oqsil, uglevod va vitaminlar ko‘p bo‘ladi.

Norvegiya, Islandiya, Shotlandiya, Irlandiya va Angliya kabi mamlakatlarning dengiz qirg‘oqlarida uy hayvonlari suvo‘tlar bilan boqiladi, chunki ular o‘zlarining kimyoviy tarkibi jihatidan yaxshi sifatli xashakdan qolishmaydi.

Sanoatda dengiz suvo‘tlaridan yod va brom olinadi. Ba’zi suvo‘tlarning 1 kg kukunidan 5 g dan 20 g gacha toza yod olish mumkin.

Qizil suvo‘tlardan agar-agar olinadi. Agar-agar oziq-ovqat sanoatida marmelad va muzqaymoq tayyorlashda ko‘p ishlatiladi. Bundan tashqari, agar-agar laboratoriyalarda bakteriyalar va zamburug‘lar kabi organizmlarni o‘stirish uchun oziq sifatida ham qo‘llaniladi.

15-DARS: YO‘SINLAR (YO‘SINTOIFA) BO‘LIMI

Yo‘sinlarning Yer yuzida 14 500 ga yaqin turi uchraydi. Ular asosan sernam tuproqlarda o‘sishga moslashgan. Yo‘sinlar barg va poyali o‘simliklar bo‘lib, ularda ildiz bo‘lmaydi. Ildiz vazifasini esa rizoidlar bajaradi. Ko‘payishi jinsiy va jinssiz bo‘g‘inlarning gallanishi bilan amalga oshadi. Lekin bularning hayotida jinsiy bo‘g‘in ustunlik qiladi.