6-mavzu: xalqaro turizmda xizmat ko’rsatish madaniyati ma’ruza mashG’uloti rejasi: Madaniyat ta'riflari. Madaniyat darajalari. Madaniyatni keng va tor tushunish

Madaniyat turlari

Madaniyat turlarini aniqlashda xilma-xil yondashuvlar orasida madaniyat doirasidagi o'lchovlar shubhasiz bo'lib qolmoqda: ijtimoiy, etno-milliy va ijtimoiy hamjamiyatlar.

Ijtimoiy madaniyat turlariga quyidagilar kiradi: axloqiy va me’yoriy, huquqiy, iqtisodiy va siyosiy.

Axloqiy (axloqiy) madaniyat yaxshilik va yomonlik, adolat, burch, sharaf, fazilat va hokazolar haqidagi jamoatchilik tushunchalarining rivojlanishini aks ettiradi. Axloq madaniyatning ajralmas qismidir, bundan tashqari. Bu jamiyatdagi inson xatti-harakatlarini tartibga solishning ko'plab usullaridan biridir.

Har bir inson odatda uning guruhiy madaniy yo'nalishlari (kasbiy, maishiy, shaxsiy va boshqalar) shakllanadigan madaniy muhitga kiradi. Bundan farqli o'laroq, axloq jamiyat hayotining barcha sohalarida xatti-harakatlarni tartibga soladi.

Axloq inson manfaatlari sohasiga bog'langan. Har bir davr o'z ma'nosini ko'plab axloqiy me'yorlarga olib keladi. Adolat, ezgulik va yovuzlik, antik davrdagi burch, O'rta asrlar, Yangi asr tushunchalari ularning mazmuniga mos kelmaydi. Bundan tashqari, vaqtinchalik tafovutlarga ega bo'lgan holda, axloqiy madaniyat asosan ma'lum xalqlarning diniy afzal jihatlariga asoslangan ulkan milliy o'ziga xoslikni o'zida mujassam etadi.

Huquqiy madaniyat. Madaniyatli jamiyatning asosiy ijtimoiy-madaniy tartibga soluvchilar qatorida huquq instituti muhim rol o'ynaydi. Axloq va qonunning o'zaro bog'liqligi advokatlar uchun alohida qiziqish uyg'otadigan ushbu ijtimoiy hodisalarni o'rganishda muhim masalalardan biridir. Ular yagona ijtimoiy funktsiyani bajaradilar - ular jamiyatdagi odamlarning xatti-harakatlarini tartibga soladilar.

Hozirgi bosqichda huquqiy madaniyat deganda jamiyatning huquqiy hayotining holati, qonun hujjatlari va qonun ijodkorligi protseduralarini takomillashtirish, odamlarning huquqiy ongi darajasi, shuningdek, ularning xatti-harakatlari erkinligi darajasi va davlat va shaxsning o'zaro javobgarligi aniqlanishi mumkin.

Iqtisodiy madaniyat deganda madaniyat elementlari va hodisalari, iqtisodiy ongning stereotiplari, xulq-atvor motivlari, iqtisodiy hayotning takrorlanishini ta'minlaydigan iqtisodiy institutlar majmui sifatida ta'riflanishi mumkin.

Iqtisodiy madaniyat to'g'ridan-to'g'ri (va bu sohada eng muhimi) iqtisodiyotning rivojlanishiga ta'sir qiladi. Bu ta'sir odamlarning iqtisodiy faoliyati orqali amalga oshiriladi.

Ikkinchisi, o'z navbatida, ular nimani qadrlashlari yoki qilmasliklari, nimadan qo'rqishlari yoki iqtisodiy agentlar nimaga intilishlari, o'z faoliyatlarida qanday qadriyatlarni yo'naltirishlariga bog'liq.

Ong hodisalarining ushbu to'plami quyidagi jihatlarni o'z ichiga oladi.

- iqtisodiyot bilan bog'liq bo'lgan qadriyatlar (iqtisodiy foydalari afzalroq yoki kamroq afzal);

- iqtisodiyot sohasidagi normalar (ommaviy xatti-harakatlarning iqtisodiy normalari);

- iqtisodiy sohadagi ustuvorliklar va afzalliklar (odamlarning ma'lum iqtisodiy imtiyozlarni tanlashi);

- iqtisodiy ehtiyojlar (individual, oilaviy, turli darajadagi guruhlar);

- iqtisodiy xatti-harakatlarning motivatsiyasi (harakatlar va xatti-harakatlarni asoslaydigan tushuntirishlar, shuningdek qadriyatlar va me'yorlarni tanlash).

Iqtisodiy madaniyat, siyosiy madaniyat singari, iqtisodiy harakatlarga yo'naltirilgan o'ziga xos shaklga kiritilgan.

Siyosiy madaniyat - bu "siyosiy jarayonning madaniyatli shakllari to'g'risida g'oyalarni ishlab chiqadigan, uning rivojlanish darajasini baholaydigan madaniy sohadir;" siyosiy bilimlarning darajasi va tabiati, fuqarolarning baholari va xatti-harakatlari, shuningdek ijtimoiy qadriyatlar, siyosiy munosabatlarni tartibga soluvchi an'ana va normalarning mazmuni va sifati".

Ushbu hodisa doimiy ravishda rivojlanib boradi, uning mazmuni va shakllari bilan tarix boyitiladi, dunyo voqelikidagi o'zgarishlarga javob beradi. U hokimiyatni amalga oshirish mexanizmlarini va unga bo'lgan munosabatni aks ettiradi. Madaniyat umuman inson faoliyatining turli sohalarida xatti-harakatlarning normalari va qoidalarini belgilab berganidek, siyosiy madaniyat ham siyosiy sohada o'zini tutish normalarini (boshqacha aytganda, o'yin qoidalari) belgilaydi.

Siyosiy madaniyat uning tarkibiy elementlari sifatida siyosiy ong madaniyatini, siyosiy xulq-atvor madaniyatini va davlat va siyosiy institutlarning ishlash madaniyatini o'z ichiga oladi. Qadriyatlar tizimi sifatida u umuminsoniy aks ettirmaydigan qadriyatlar bo'lgan erkinlik, tenglik, xalqning suvereniteti, adolat va boshqalar kabi printsiplarni o'z ichiga oladi.

Turlar sifatida milliy etnik, madaniy va ommaviy madaniyatning qatlamlari sifatida qaraladi.

Etnik (xalq) madaniyati avloddan avlodga insonning tabiiy qobiliyatlari darajasida o'tadi: xotira, jonli nutq, tabiiy eshitish, organik plastmassa.

Etnik madaniyat tarkibiga vositalar, urf-odatlar, urf-odatlar, odatiy huquq, qadriyatlar, binolar, kiyim-kechak, oziq-ovqat, transport vositalari, turar joy, bilim, e'tiqod, xalq san'atining turlari kiradi.

Milliy madaniyatni hamma ta'lim orqali egallaydi. Milliy madaniyat an'anaviy maishiy, kasbiy va kundalik, shuningdek ixtisoslashgan madaniy sohalarni o'z ichiga oladi. Millat jamiyatni o'z ichiga olganligi sababli va jamiyat tabaqalanish va ijtimoiy tuzilishga ega bo'lganligi sababli milliy madaniyat tushunchasi etnik guruhga ega bo'lmagan barcha katta guruhlarning subkulturalarini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, etnik madaniyatlar milliy tarkibiy qismdir.

Milliy madaniyat etnik madaniyatlarning mexanik yig'indisiga tushmaydi. Uning bundan boshqa narsasi bor. U barcha etnik guruhlarning vakillari yangi millatga mansub ekanliklarini anglashganda paydo bo'lgan haqiqiy milliy madaniy xususiyatlarga ega.

Ommaviy (ijtimoiy) madaniyat kundalik hayotning o'zgarishi, birlashishi, shaxsning umumbashariy bo'lishiga bog'liq.

Ijtimoiy jamoalarning madaniyat turlarini ko'rib chiqing, ular dominant, elita, ommabop, ommaviy, submadaniyat va qarshi madaniyatni o'z ichiga oladi.

Hukmron madaniyat - bu ma'lum bir jamiyat a'zolarini yo'naltiradigan qadriyatlar, e'tiqodlar, urf-odatlarning yig'indisi. Jamiyat qanchalik qiyin va mamlakat qanchalik olomon bo'lishiga qarab, hukmron madaniyat milliy yoki etnik bo'lishi mumkin.

Elitar madaniyat - bu "printsipial yaqinlik, ma'naviy aristokratiya va qiymat-semantik o'zini o'zi ta'minlash bilan ajralib turadigan jamiyatning imtiyozli guruhlarining subkulturasi".

Har bir sinfda, ijtimoiy guruhda va hokazolarda elita mavjud. Agar siz ushbu hodisaga tarixiy nuqtai nazardan qarasangiz, biz shuni aytishimiz mumkinki, ibtidoiy jamiyatda sehrgarlar, ruhoniylar, qabila boshliqlari elita edi, chunki ular umumiy va ommaviy foydalanish uchun mavjud bo'lmagan bilim va ko'nikmalarga ega edilar. Keyinchalik, elita va massa o'rtasidagi bunday munosabatlar diniy konfessiyalarda, monastir va ruhiy xivalistik buyruqlarda, hunarmandchilik ustaxonalarida, diniy va falsafiy to'plamlarda, adabiy, badiiy va intellektual doiralarda, ilmiy maktablarda va siyosiy uyushmalarda bir necha bor takrorlandi.

Elita nafaqat shakllantiradi, balki ko'pchilikning qiziqishi va ta'mini ham ifoda etadi. Yigirmanchi asrda ushbu ijtimoiy guruhlar o'rtasidagi asosiy farqni "tanlangan ozchilikni elita" deb atagan ispan faylasufi X. Ortega y Gasset yaratgan.

Ommaviy madaniyat - (lot. Massa - com, parcha) - ilmiy-texnik inqilob, urbanizatsiya, mahalliy jamoalarning vayron qilinishi va hududiy va ijtimoiy chegaralarning yo'q qilinishi natijasida hosil bo'lgan XX asr madaniy hodisasi.

Dastlab, mashhur madaniyat o'yin-kulgi sohasida ixtisoslashgan biznesni sotish bozori sifatida paydo bo'ldi.

Ommaviy madaniyat, sayoz, standart kundalik hayot madaniyati bo'lib, ijodiy shaxslarni darajalashtirishda, madaniy qadriyatlarni ko'paytirishda va ulardan foydalanishda (barchaga va hamma uchun tushunarli ma'noda) va megalopolis shakllarining ustuvorliklarida namoyon bo'ladi. U "o'rtacha" odam uchun mo'ljallangan bo'lib, ommaviy axborot vositalarida shakllanadigan ijtimoiy-madaniy stereotiplarni ommaviy ongni idrok etish ta'siri ostida shakllanadi.

Ommaviy madaniyat o'yin-kulgi, hayotni bezash va nöropsikologik stressni engillashtirish vazifasini bajaradi va hanuzgacha ishlaydi. Uning belgilari hissiy-hissiy idrok va reaktsiyaga e'tibor berish, og'zaki-intellektual talqinni soddalashtirish, o'yin-kulgi, stereotiplar, ketma-ketlik, tan olish.

Ommaviy madaniyatning muhim ajralib turadigan xususiyati bu demokratiya, ochiqlik, ochiqlik, tushunarlilik.

Ommaviy madaniyat deyarli cheksiz manipulyatsion imkoniyatlarga ega. O'z tabiatiga ko'ra, mashhur madaniyat ko'pincha siyosiy kuchlar bilan ittifoq tuzadi.

Chegara madaniyati (kech. Lat. Marginalis - chetida, chegarasida, chegarasida joylashgan) - har qanday ijtimoiy guruhlar va shunga mos ravishda madaniyat turlarining orasidagi shaxsning pozitsiyasidan, beparvolikdan, "chegara chizig'idan" dalolat beruvchi tushuncha.

Madaniy marginallik, ma'lum bir madaniyatdagi odam unga begona bo'lgan boshqa ijtimoiy rollarni, turmush tarzini, madaniy qadriyatlarni egallashga majbur bo'lganda paydo bo'ladi. Bularning barchasi inson psixikasida aniq iz qoldiradi.

Qarama-qarshi madaniyat (yunoncha qarama-qarshi) - an'anaviy, rasmiy "madaniyat" ga qarshi zamonaviy madaniyatning rivojlanish yo'nalishi; 60-yillarda - 70-yillarning boshlarida Amerika yoshlari orasida keng tarqalgan "otalar" madaniyatiga qarshi norozilik shakli. Qarama-qarshi madaniyat ustuvorlik, ijtimoiy obro' va moddiy farovonlikka asoslangan turmush tarzini, iste'molchilar jamiyatining axloqiy me'yorlari va axloqiy ideallarini, ommaviy madaniyatning standartlari va stereotiplarini, ochiq turmush tarzini ochiq rad etadi.