6-mavzu: jamiyat va inson falsafasi

Gegemonlikdan ko`pqutbli dunyo sari. Mintaqaviy manfaatlar va ularning kuchlar mutanosibligiga asoslangan dunyoni yaratishdagi ahamiyatini anglanishi XX asrning muhim kashfiyotlaridan bo`ldi. Albatta, mintaqaviy manfaatlar hardoim ham bo`lgan, lekin buyuk davlatchilik tafakkuri insoniyatning butun tarixi davomida turli mintaqa va mamlakatlarning o`zaro hamkorlikda bo`lishi g`oyasiga qarshi o`laroq monopolizm va gegemonlik g`oyalarini amalga oshirishga harakat qilgan. Aleksandr Makedonskiy, Axmoniylar, Qadimgi Rim, CHingizxon, Napoleon, Natsist Germaniyasi va boshqalarning bosqinchilik urushlari shunga o`xshash gegemonistik loyihalarni amalga oshirishning barchaga ma`lum bo`lgan o`rinishlaridandir. Ulardan kelib chiqadigan asosiy tarixiy saboq shundan iboratki, dunyoda monopolistik boshqaruvni o`rnatishga qaratilgan har qanday o`rinishlar ertami, kechmi inqirozga yuz tutadi.
Davlatlararo munosabatlar mafkurasi rivojining mantig`i quyidagi tarixiy davrlarni bosib o`tdi: bir qutbli dunyo g`oyasi – ikki qutbli dunyo g`oyasi – ko`pqutbli dunyo g`oyasi. XX asr – endi tarixga aylangan ikkiqutbli dunyoning namunasidir. Ikkiqutblilik davrida ham bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan bloklarga etakchilik qilgan superdavlatlar (AQSH va SSSR) mafkurasi va amaliyotida gegemonlik g`oyasi yaqqol yoki pinhoniy holda mavjud edi. Sotsialistik tizimning parchalanib ketish bilan insoniyat oldida yangicha ijtimoiy tartibot formulasini topish muammosi vujudga keldi.
Bugunga kelib, an`anaviy «eng buyuk davlatlar» (AQSH, Evropa, YAponiya, Rossiya) qatorida jahon iqtisodiyoti va siyosatida muhim o`rin tutayotgan kuchli mintaqaviy markazlarning (SHarqiy va Janubi-SHarqiy Osiyo, Xitoy, Markaziy Osiyo mintaqasi va boshqalar) shakllanayotgan bir davrda, umumbashariy ijtimoiy tartibotining yangi formulasi sifatida ko`pqutbli dunyo haqida mulohazalarni tez-tez uchratish mumkin. Ikki qutbli dunyo sharoitida mavjud bo`lgan bir-biriga qarama-qarshi tizimning barham topishi bilan, ko`pqutbli dunyo loyihasining amalga oshishi – gegemonlik siyosatini qayta tug`ilishga to`sqinlik qilib qolmasdan, xalqaro munosabatlar sohasida demokratik tamoyillarning kengayishiga yo`l ochib beradi.