6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.7-rasm. Iste’molchi daromadining ortishi 
To’rtinchi bo’limga murojaat qilsangiz, iqtisodchilarning daromad oshganda 
iste’molning ham ortish holatiga normakl Tovar deb baho berishlarini ko’rishingiz 
mumkin. 6.7-rasmdagi befarqlik egri chizig’i sifatidagi Pepsi va pitsa taxminan normal 
tovarlardir.
6.8-rasmda iste’molchining mablag’i oshganda ko’proq pitsa hamda kamroq 
Pepsi xarid qilishini ko’rishimiz mumkin. Agar iste’molchi budjeti ortganda bir tovarni 
boshqalariga nisbatan ko’proq xarid qilsa, bu mahsulot turi iqtisodchilar
tomonidan 
past darajadagi tovar 
deb qaraladi. 7.8-chizma pitsaning normal tovar va 
Pepsining past darajadagi Tovar ekanligi ehtimoli ostida chizilgan.
Dunyodagi ko’pgina tovarlar normal tovarlar bo’lishiga qaramay, ba’zi bir past 
darajadagi tovarlar ham mavjud. Masalan velosipedlar. Kirim oshsa, kishida avtobus 
yoki tahsida yurish, yoinki, shaxsiy avtomobil xarid qilish xohishi paydo bo’ladi. 
Avtobusda yurish ham past darajadagi “tovar” hisoblanadi. 

---

Iste’molchining daromadi ortganda kamroq sotib oladigan tovari past 
kategoriyali tovar hisoblanadi. Bu yerda Pepsi past kategoriyali tovar: iste’molhcini 
daromadi ortib, budjet chegarasi oldinga surilganda ham pepsining iste’moli kamayib 
pitsaning iste’moli ortgan. 
 
 
6.8-rasm. Past kategoriyali Tovar 
Narxlardagi o’zgarishlar iste’molchi tanloviga qanday ta’sir o’tkazadi? 
Keling endi narxlardagi o’zgarish iste’molchi tanloviga qanday ta’sir ko’rsatishini 
bashorat qiluvchi modelni ko’rib chiqsak. Aytaylik, Pepsining narxi $2 dan $1 ga 
tushdi. Pastroq narx iste’molchining xarid imkoniyatini orttirishi hayratlanarli emas. 
Boshqa so’z bilan aytganda, istalgan Tovar narxining tushishi budjet sig’imini yuqoriga 
siljitadi. 
6.9-rasm narxlarning tushishi budjet sig’imiga qanday ta’sir ko’rsatishini 
tasvirlab beradi. Agar iste’molchi o’rtacha kirimining $1000 ini pitsaga sarflasa, 
Pepsining narxi ahamiyatsiz bo’lib qoladi. Shunday qilib chizmadagi 
A 
nuqta 
o’zgarishsiz qoladi. Aksincha, agar iste’molchi kirimining $1000 qismini Pepsiga sarf 
etsa, 500 tadan ko’ra 1000 ta Pepsi xarid qila oladi. Demak, budjet sig’imining so’ngi 
to’xtami