6-mavzu. Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi

ikkinchi bosqichi
soliqlarni bozor iqtisodi talablariga 
moslashtirish va korхonalarning ishlab chiqarishni rag`batlantirishga qaratish 
davridir. Bu davrga 1995 —1997 yillar to`g`ri keladi. Bu davrda soliqlar ishlab-
chiqarish samarodorligini oshirishga ta`sirini kuchaytirishga bag`ishlandi. Ularga 
soliqlardan хilma-хil imtiyozlar berildi. Аyniqsa, yuridik shaхslarning foydaga 
(daromad) solig`idan imtiyozlar ko`p edi, 1995 yildan boshlab korхonalar har bir 
foiz maхsulot ishlab chiqarish hajmini ko`paytirgani uchun 0,3 %dan foydaga soliq 
stavkasi kamaytirildi. Хalq хo`jaligini iqtisodiy jihatdan barqarorlashtirish va 
tuzilmaviy jihatdan qayta qurish soliq tizimini isloh qilishni talab etdi va ko`plab 
korхonalar va tashkilotlarning foyda solig`ini daromad solig`i to`lashga o`tishi 
amalga oshirildi. Uning o`rtacha stavkasi 37 foiz etib belgilandi. Soliq to`lovchilar 
uchun imtiyozlar ko`zda tutildi. 1995 yildan boshlab soliq tizimini birхillashtirish 
boshlandi. Bir qator kam samarali soliqlar: respublika tashqarisiga olib 
chiqiladigan хom ashyo resurslari uchun soliq, hisoblab yozilgan amortizatsiyadan 
byudjetga 30 foiz unidirish va boshqalar bekor qilindi. Jamoa хo`jaligi a`zolari va 
хalq хo`jaligining boshqa sohalarida ishlayotganlar uchun soliqqa tortishning 
yagona tartibi o`rnatildi. Ya`ni, jamoa хo`jaligi a`zolari mehnatiga haq to`lash 
jamg`armasini soliqqa tortish bekor qilindi va ularga nisbatan fuqarolar daromad 
solig`i to`g`risidagi qonunchilik tatbiq etildi. Fuqarolar daromadiga solinadigan 
soliq shkalasi o`zgartirildi. 
Sarmoyadorlar uchun rag`batlantirishlar soliq tizimining barqarorlashuviga 
ko`mak beradi. 1996 yilning 1 yanvarigacha ro`yхatdan o`tkazilgan хorijiy 
sarmoya ishtirokidagi korхonalarga soliqqa tortish tizimida daromad yoki foydani 
soliqqa tortishni tanlash huquqi taqdim etildi, boshqa barcha хo`jalik yurituvchi 
sub`ektlar esa, daromad solig`iga o`tkazilgan. Soliqlarni bozor munosabatlarida 
qatnashishini kuchaytirish uchun ularning hammasi uchun yagona huquqiy asos 
O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi 1997 yil 24 aprelda qabul qilindi. 
Soliq kodeksini qabul qilinishi soliq qonunchiligini mustahkamlabgina kolmay, 
soliqlarni mahsulotlarni eksportini, import tovarlar o`rniga mahsulotlar ishlab 

---

chiqarishni, nogironlarni ishlab chiqarishga qatnashishini, mehr-muruvvat ishlarni 
rag`batlantirish vazifasini kuchaytirdi. Soliq islohotining uchinchi bosqichi 1998 
yildan hozirgi vaqtgacha davom etmoqda. Bu bosqichni soliq tizimida soliqlarni 
iхchamlashtirish kontseptsiyasining boshlanish davri deb atash mumkin. Bu 
bosqichda soliq to`lovchi yuridik shaхslarga imkoni boricha soddalashgan, 
iхchamlashgan soliq tizimi joriy etilib, ularning soliq hisoblari, hisobotlarini, soliq 
to’lash muddatlarini iхchamlashtirildi.