6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja



Download 1,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/54
Sana07.07.2021
Hajmi1,19 Mb.
#111417
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   54
Bog'liq
6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Ривожланиш 

принципи 


klassik  falsafasi  namoyondalari  I.  Kant  va  G.  Xegel  dialektikasida  qimmatli 

g’oyalar mavjuddir. Rivojlanishning yaxlit konsepsiyasi, eng avvalo insoniyatning 

tarixiy  rivojlanishi  haqidagi  mumtoz  fikrlar    obyektiv  idealizm  nuqtai  nazaridan 

turib Xegel falsafasida ilgari surilgan edi. 

Materialistik dialektika nuqtai nazaricha, butun moddiy dunyo, barcha moddiy 

va  ma’naviy  obyektlar  paydo  bo’lish,  gullab-yashnash  va  yo’qolish  bosqichlarini 

boshidan  o’tkazadi,  ya’ni    ular  beto’xtov  rivojlanish  holatidadir.  Rivojlanish 

jarayonining  zamirida  harakat  va  o’zgarish  yotadi.  Harakat  –  bu  ham  bir 

o’zgarishdir.  Agar  harakatni  umuman  o’zgarish,  ya’ni  har  qanday  o’zgarish 

ma’nosida  tushunsak,  rivojlanish  alohida  shakldagi  o’zgarishdir.  Rivojlanish 

jarayonida obyektni tashkil etuvchi barcha elementlar o’zgarishga uchraydi. Lekin, 

bu  elementlar  bir-biriga  asoslangan    va  bir-biriga  aloqador  holda,  kompleks  va 

yahlit holda o’zgaradi. 

Rivojlanayotgan sistema kompleks va yaxlit o’zgarishi natijasida bir miqdoriy 

va sifatiy holatdan boshqa o’zgargan miqdoriy va sifatiy holatga o’tadi. Shu tariqa 

o’zgarish  sistemaning  yaxlit  o’zgarib  ketishiga  (boshqa  sistemaga  aylanishiga) 

sababchi bo’ladi, ya’ni rivojlanish – bu holatlarning aylanib turishidir. Agar biz bu 

jarayonni  vaqtning  oqishi  nuqtai  nazaridan  izohlasak,  quyidagi  fikrga  kelamiz: 

hozirgi  zamon  o’tgan  zamonning  aylangan  holati,  va  kelgusi  zamonning 

aylanadigan  holati,  kelajak  esa  hali  aylanishga  ulgurmagan  hozirgi  zamondir. 

Bundan,  siklik  aylangan  holat  rivojlanishning  natijasidir,  degan  xulosa  kelib 

chiqadi.  Sistemaning  aylanishi  o’zining  yo’nalishiga  egadir.  Sistema  paydo 

bo’lishda,  yangilanishda,  gullab-yashnashda,  ravnaq  topishda, qarish-chirishda  va 

halokat  holatida  bo’lishi  mumkin.  Bularning  hammasi  aylanish  oqibatida  sodir 

bo’ladi.  Aylanishlar  sistema  tashkiliy  holatini  murakkablashtirishi,  yoki  aksincha 

soddalashtirishi  mumkin.  Shunga  qarab  sistema  ravnaq  sari,  yoki  inqiroz  sari 

yo’naladi.  Bu  esa,  rivojlanish  –  yo’nalishga  ega  bo’lgan  o’zgarishdir,  degan 

xulosani beradi. 

Dunyoda  absolyut  izolyasiyalangan,  alohida  ajratilgan,  absolyut  yopiq 

sistemaning  o’zi  bo’lishi  mumkin  emasligidan  rivojlanayotgan  sistema,  u  bilan 

yonma-yon  yashayotgan  boshqa  qo’shni  sistemalar  bilan  o’zaro  aloqadorlikka 

kirishadi,  buning  oqibatida  u  ichki  va  tashqi  o’zgarishlarga  uchraydi.  Bu 

o’zgarishlar  mazkur  sistemaning  erkinlik  darajasining  (ichki  va  tashqi 

aloqalarning)  kuchayishiga  (progressiv  rivojlanishda)  yoki  susayishiga  (regressiv 

rivojlanishda)  olib  boradi.  Bunday  ichki  va  tashqi  aloqadorliklar  oqibatida 

rivojlanayotgan  sistema  har  tomonlama  o’zgarishga  uchraydi.  Bunday  xilma-xil 

o’zgarishlar  esa  orqaga  qaytmaslik  xususiyatiga  egadir.  Bundan,  rivojlanish  – 

orqaga qaytmas jarayonlar, degan xulosa kelib chiqadi. 




Rivojlanish  jarayonida  sistemaning  yangi  holati  uning  ilgarigi  (eski)  holatini 

inkor  etish  natijasida  paydo  bo’ladi.  Rivojlanayotgan  sistemaning  hozirgi  holati 

uning o’tmishdagi holatini inkor etish evaziga vujudga keladi. Sistemaning ilgarigi 

va keyingi holatlarini taqqoslash natijasida biluvchi subyekt rivojlanishning sur’ati 

(tempi)ni  va  yo’nalishini  aniqlashi  mumkin.  Agar  rivojlanuvchi  sistema  nisbatan 

kam  tashkillashgan  holatdan  yuqoriroq  darajada  tashkillashgan  holatga  o’tgan 

bo’lsa,  bunday  sistemadagi  rivojlanish  progressiv  yo’nalishga  ega  bo’ladi,  agar 

sistema  nisbatan  yuqori  darajada  tashkillashgan  holatdan  pastroq  darajadagi 

tashkillashgan holatga  o’tsa, rivojlanish  regressiv  yo’nalishda  borayotgan bo’ladi. 

Agar  rivojlanish  natijasida  sistemaning  tashkillashgan  holati  o’zgarishsiz  qolsa, 

bunday  rivojlanish  bir  tekisdagi  rivojlanish  deyiladi.  Bunday  holatlarda 

sistemaning murakkablik va tashkillashish darajasi ilgarigidek qolgani bilan, uning 

elementlari  o’rtasidagi  va  uning  boshqa  sistemalar  orasidagi  o’rni  o’zgaradi, 

bunday  o’zgarishlar u  bilan  yonma-yon  yashayotgan  yoki unga  nisbatan  kengroq 

bo’lgan  boshqa  sistemalarda  progressiv    yoki  regressiv  rivojlanishlar  sodir 

bo’lishga zamin yaratadi. 

Rivojlanish  jarayonida  sistemadagi  o’zgarishlarning  bunday  xususiyatlardan 

kelib  chiqib  rivojlanishga  quyidagicha  ta’rif  berish  mumkin:  Rivojlanish 



sistemaning  shunday  yaxlit,  kompleks,  yo’nalishga  ega  bo’lgan,  orqaga 

qaytmaydigan  fazo-vaqt  strukturasi  o’zgarishiki,  uning  natijasida  sistema  bir 

miqdoriy va sifatiy holatdan boshqa miqdoriy va sifatiy holatga o’tadi

Bu prinsipga ko’ra, obyektni bilish davomida bizning shu 

obyekt  haqidagi  subyektiv  fikrlarimizga  emas,  balki  uning  

o’z    tabiatiga      asoslanmoq,    predmet  haqidagi    fikrni 

predmetning  o’ziga  bo’ysundirmoq,  obyektga  o’ylab  chiqarilgan  sxema  va 

tuzilmalarni  yopishtirmaslik,  balki  ularni  obyektining  xususiyatlari,  qirralari  va 

tomonlaridan  chiqarmoq  kerak.  Obyektni  tadqiq  etish  jarayonida  bu  o’ta  muhim 

metodologik  prinsipning  buzilishi  bizni  soxta  xulosalarga,  haqiqiy  ahvolning 

ixtiyoriy  yoki  g’ayriixtiyoriy  ravishda  buzib  ko’rsatilishiga  olib  keladi,  bu  xol 

amalda  obyektni  o’rganayotgan  subyektning  (odam,  kishilar  guruhi  yoki  butun 

jamiyatning) shu obyektni bilish va ijodiy o’zlashtirishiga to’sqinlik qiladi. 

Bilish  subyekti  shu  prinsipga  asoslanib,  obyektning  xususiyatlari,  o’ziga  xos 

alomatlari va aloqalarini, mavjud bo’lish va o’zgarish qonunlarini hisobga olmog’i 

kerak.  Faqat  shundagina  subyektga  tadqiqot  obyektining  botiniy  tabiati,  chin 

mohiyati namoyon bo’ladi. 

Obyektni har tomonlama chuqur qarab chiqmoq uchun uni 

mushohada  qilishning  o’zi  yetarli  emas.  Obyektning  bizga 

ma’lum    bo’lmagan    barcha    yangidan-yangi    xossalarini    ochish  uchun  unga 

faollik bilan,  muayyan  maqsadni ko’zlab ta’sir  ko’rsatmoq,  uni  o’z  tabiati uchun 

g’ayritabiiy bo’lgan turli, ko’pincha ekstremal sharoitga qo’ymoq, boshqa  omillar 

bilan o’zaro ta’sir o’tkazishga majbur etmoq zarur. 


Download 1,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish