6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Umumiy  aloqadorlik  tamoyili.  Rang-barang  dunyoda  har  bir  obyekt  ko’p 

sonli  xossalarga  ega  bo’lib,  ular  boshqa  obyektlar  bilan  o’zaro  aloqa  jarayonida 

namoyon bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, har qanday tuzilma boshqa tuzilmalar 

bilan aloqaga kirishish orqali namoyon bo’ladi. Shunday qilib, har bir obyekt o’zga 

obyektlar bilan qonuniy bog’lanadi va bu obyektlar bilan o’zaro ta’sirga kirishish 

jarayonida ishtirok etadi.  

Aloqa.  Falsafada  aloqa  deganda  makon  yo  vaqtda  bir-biridan  muayyan 

masofada uzoqlikda joylashgan ikki yoki bir necha hodisa yoki obyektning o’zaro 

aloqa  jarayoni  tushuniladi.  Obyektlar  diskretlik,  shakllanganlik  va  nisbatan 

mustaqillikdan  mahrum  bo’lgan  joyda  aloqalar  mavjud  bo’lishi  mumkinmi?  O’z-

o’zidan  ravshanki,  shakllangan,  nisbatan  mustaqil  narsalar  mavjud  bo’lmagan 

joyda  aloqa  mavjudligini  taxmin  qilish  ham  mumkin  emas.  Shu  sababli  umumiy 

aloqa 

kategoriyasi 

«narsa», 

«uzluklilik», 

«uzluksizlik», 

«cheksizlik», 

«tuganmaslik»  tushunchalari  bilan  tavsiflanadi.  Hozirgi  ilmiy  bilimga  tayanuvchi 

borliqning  falsafiy  talqini  olamning  universal  yaxlitligini,  dunyoning  birligini 

ochib  beradi.  Dialektika  kategoriyalari  borliqning  universal  aloqalarini  bilish 

shakli hisoblanadi.  

Aloqalarning  universalligi  ularning  tiplari  va  turlarining  rang-barangligida 

namoyon  bo’ladi.  Aloqalarni  tasniflash  turli  asoslarga  ko’ra  amalga  oshiriladi. 

Xususan, bir tomonlama va o’zaro aloqalar, to’g’ri va egri aloqalar, bevosita va 

---

bilvosita  aloqalar,  ichki  va  tashqi  aloqalar  farqlanadi.  Hajm  jihatidan  aloqalar 

umumiy,  alohida  va  xususiy  bo’lishi  mumkin.  Mazmun  jihatidan  genetik, 

funksional,  strukturaviy,  energetik,  moddiy,  informasion  va  boshqa  aloqalar 

farqlanadi.  Aloqalarning  butun  rang-barangligi  fanning  qaysidir  bir  tarmog’i 

doirasida  tadqiq  etilishi  mumkin  emas.  Ularning  muayyan  turlari  maxsus 

fanlarning  predmeti  hisoblanadi.  Dialektika  borliqning  barcha  jarayonlariga  xos 

bo’lgan umumiy, muhim, universal aloqalarni o’rganadi. Fan borliqning universal 

qonunlarini  tashkil  etadigan  ichki,  zaruriy,  muhim,  barqaror,  takrorlanuvchi 

aloqalarga  alohida  e’tibor  beradi.  Umumiy  aloqalar  dialektika  kategoriyalarida 

yoritiladi.