6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja


Sabab va oqibat dialektikasi



Download 1,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet47/54
Sana07.07.2021
Hajmi1,19 Mb.
#111417
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   54
Bog'liq
6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Sabab va oqibat dialektikasi. Sabablar ichki va tashqi, bevosita va bilvosita, 

obyektiv  va  subyektiv  bo’lishi  mumkin.  Subyektiv  sabablar  ko’pincha  faoliyat, 

xulq-atvor, qilmishlarni izohlash sohasida namoyon bo’ladi.  

Obyektning 

mohiyatini 

tashkil 

etuvchi 

qarama-qarshi 

kuchlar, 

tendensiyalarning  o’zaro  aloqasi  sababning  ichki  manbai  hisoblanadi.  Masalan, 

odamlar o’z kasalligi yoki qariligini qayg’u-hasrat, muvaffaqiyatsizliklar, og’ir ish 

va  hokazolar  bilan  tushuntirishga  moyildirlar.  Amalda  qarilik  yoki  o’limni 

yengishga hali hech kim muvaffaq bo’lmagan, chunki qarilik ham, o’lim ham ichki 

sabablar  bilan  izohlanadi.  Shu  sababli  ba’zilar  og’ir  ish  bilan  shug’ullanib  ham 

uzoq vaqt yosh va sog’lom bo’lib qoladi, ayrim takasaltanglar esa juda tez qariydi. 

Tashqi sabablar turli obyektlar o’zaro aloqasining mahsulidir.  

Sabab  va  oqibat  munosabatlarini  orqaga  qaytarib  bo’lmaydi.  Sabab  va 

oqibatning sof chiziqli jarayon sifatidagi mexanistik talqini muqarrar tarzda sabab 

va  oqibatni  orqaga  qaytarish  mumkin,  degan  xulosaga  olib  keladi.  Masalan,  Oy 

qarama-qarshi  yo’nalishda  aylana  boshlasa,  u  dastlabki  holatga  kelgan  bo’lar  edi. 

Ammo  bu  faraz  zamirida  soxta  asoslar  yotadi:  u  sabab-oqibat  munosabatlariga 

tasodifiy  omillar  to’plami  kuchli  ta’sir  ko’rsatishini  hisobga  olmaydi.  Dastlabki 

holatga  qaytish  –  bu  mazkur  omillar  to’plamini  amalda  mujassamlashtirish 

demakdir.  Vaholanki,  ularning  hammasini  amalda  mujassamlashtirish  mumkin 

emas, demak, dastlabki holatga qaytish mumkin emas.  

                                                           

8

 Юм Д. Соч.: в 2 т. . Т. 2. – М.: 1965-1966–С. 46. 




Sabablar  va  oqibatlarning  munosabatlari  murakkab  va  rang-barangdir.  Bir 

sabab  ko’plab  oqibatlarga  sabab  bo’lishi  va,  aksincha,  bir  oqibat  zamirida  ko’p 

sonli  sabablar  yotishi  mumkin.  Ayrim  sabablar  cheksiz  oqibatlar  zanjirining  ilk 

manbai hisoblanadi. Ba’zi bir sabablar «zanjir reaksiyasi» ko’rinishini kasb etishi, 

ya’ni ikki yoki undan ortiq oqibatni yuzaga keltirishi, ular esa, o’z navbatida, ikki 

yoki undan ortiq oqibatga sabab bo’lishi mumkin. 

 Bahona  va  shart.  Sabab,  bahona  va  shartni  farqlash  lozim.  Bahonani 



subyektiv  sabablar  qatoriga  kiritish  mumkin.  Bunda  voqyea  yoki  sherikning 

harakati  o’zining,  odatda,  noto’g’ri  javob  harakatlarini  oqlash  maqsadida  talqin 

qilinadi  va  baholanadi.  Shartlar-amaldagi  yoki  ehtimol  tutilgan  sababning 

mavjudlik  muhitini  tashkil  etadigan  ichki  omillar  va  tashqi  munosabatlar 

majmuidir.  Sinergetika  muhitga  yagona  negiz,  bo’lg’usi  tuzilmaning  rang-barang 

shakllari  manbai,  rivojlanishning  turli  yo’llari  uchun  maydon  sifatida  qaraydi. 

Sabab-oqibat  munosabatlari  tizimida  shartlarning  amaldagi  ahamiyatini  tushunish 

uchun  quyidagi  misolni  ko’rib  chiqamiz.  Fuqaro  A.  xotini  suzishni  bilmasligidan 

xabardor  bo’lgani  holda,  undan  qutulish  uchun  uni  dengiz  bo’ylab  sayohatga 

yuboradi. Oqibatda xotini suvga cho’kib o’ladi. Erning harakatlari xotin o’limining 

sababi  hisoblanadimi?  Bu  misol  shartlar  o’z  holicha  oqibat  sababi  bo’la 

olmasligini,  lekin  sababning  amalga  oshishiga  ko’maklashadigan  yoki  monelik 

qiladigan omil hisoblanishini ko’rsatadi.  


Download 1,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish