6-mavzu: dnk- replikatsiyasi Reja: Prokariot organizmlar replikatsiyasi Eukariotlardagi replikatsiya

so‘ng). (Kornberg bo‘yicha). 

 

 Eukariotlardagi replikatsiya 

 

 Eukariot 

organizmlardagi 

DNKning 

replikatsiyasi 

prokariotlardagi 

jarayonga 

o„xshashdir.  Eukariotlarda  ham  prokariotlarga  o„xshash  replikatsiya  bir  vaqtda  qo„sh  zanjirda 

davom  etadi.  Eukariotlardagi  replikatsiya  birligini  replikon  deb  atalib,  uning  o„lchami  50-120 

mkm atrofida bo„ladi. Sutemizuvchilarning hujayralarida 10 000 dan 100 000 gacha replikonlar 

uchraydi. 

 

Eukariotli  hujayralarda  bir  necha  xildagi  DNK-polimerazalar  faoliyat  ko„rsatadi. 

Yadrodagi  xromosomaning  replikatsiyasida  DNK-polimeraza-α  va  DNK-polimeraza-δ  (delta) 

ishtirok etadi. DNK-polimeraza tarkibi bir nechta bir xil subbirliklardan iborat. DNK-polimeraza 

α-3'-5'-ekzonukleazalik  xususiyatiga  ega  bo„lmaganligi  uchun  replikatsiyani  aniq  nazorat  qila 

olmaydi.  Taxminlarga  qaraganda,  DNK-polimeraza-α  “kechikuvchi”  zanjirlardagi  Okazaki 

fragmentlari uchun praymerlarni sintezlaydi. 

 

Eukariotlardagi  DNK  sintezining  asosiy  fermenti  DNK-polimeraza-delta  hisoblanadi. 

Mazkur  fermentning  stimulyatori  (rag„batlantiruvchisi)  proliferativli  yadroviy  antigen  oqsilidir. 

Ushbu  oqsil  hujayralarda  ma‟lum  miqdorda  borligi  aniqlangan.  DNK-polimeraza  delta  3'-5'-

ekzonukleazalik  faolligiga  ega  bo„lib  qo„sh  zanjirlar  bo„lmish  “yetakchi”  va  “kechikuvchi” 

makromolekulalarni sintezlashda ishtirok etadi. 

 

Eukariotlarda  polimerazalardan  yana  DNK-polimeraza-β  bo„lib,  u  DNK-polimeraza-

deltani  o„rnini bosa oladi.  Jumladan, reparatsiyada DNK-polimeraza  replikatsiyali  ayrini xuddi 

DNK-polimeraza-Iga  o„xshash  “kechikuvchi”  zanjirda  Okazaki  fragmentlaridagi  praymerning 

uzilishida ishtirok etadi. Hujayrada polimerazalardan  yana bir turi DNK-polimeraza-γ (gamma) 

bo„lib, u mitoxondriyalarda nukleotidlarning polimerizatsiyasini amalga oshiradi. 

---

 

Inson  genomining  replikatsiyasi  uchun  sakkiz  soat  vaqt  kerak  bo„ladi.  E.coli  ning 

replikatsiya  tezligi  bir  sekundda  mingta  nukleotid  polimerizatsiya  uchrasa,  eukariotlarda  bu 

jarayon  o„n  marta  sekin  ketadi.  Ya‟ni  bir  sekundda  100  juft  azot  asoslari 

polikondensatsiyalanadi.  Har  bir  replikon  bir  soatda  sintezlanadi.  Eukariot  organizmlarda 

replikatsiya  tezligining  sekin  bo„lishi  oqsil  ishtirokida  nukleosomalarning  shakllanishi  bilan 

bog„liq  bo„lishi  mumkin.  Prokariot  organizmlardagi  DNK-polimerazalar  eukariotlarga  nisbatan 

bir necha barobar faol ekanligi aniqlangan.