6-ma’ruza past kuchlanishli kommutatsion apparatlar va relelar. Reja

---

6-MA’RUZA 
Past kuchlanishli kommutatsion apparatlar va relelar. 
Reja: 
1.Paket uzgichlar va qayta ulagichlar. 
2.Boshqarish apparatlarining tuzilishi va ishlash prinsipi. 
Tayanch so‘zlar va iboralar 
Paket O’zgichlar va qayta ulagichlar; boshqarish 
apparatlari; kontrollerlar; komandoapparat; boshqarish 
knopkasi (tugmasi); komandokontrollerlar; rezistorlar; 
reostatlar; sovutish vositalari (xavo yordamida; yog‘ bilan 
sovutish, suv bilan sovutish). 
Paket ulagichlar va qayta ulagichlar (PU) ko‘p bosqichli 
apparat bo‘lib, ular tok kuchi 400A gacha, o‘zgarmas 
kuchlanishi 220V va o‘zgaruvchan kuchlanishi 380V bo‘lgan 
kichik quvvatdagi elektr zanjirlarini ulab-uzish uchun (tez-tez 
bo‘lmagan kommutatsiyasini amalga oshirish uchun) 
belgilangan. SHuningdek, ulardan dvigatellarni yurgizish, 
revers qilish va dvigatel cho‘lg‘amlarining ulanish sxemasini yulduz sxemasidan 
uchburchak sxemasiga o‘tkazishda ‘am foydalaniladi. 
16-3-rasmda PVM markali PU ning tuzilishi ko‘rsatilgan bo‘lib, u alo’ida va 
o‘zaro bog‘langan paketlar 5 ‘amda yuritish mexanizmi 4 lardan tuzilgan. Paket 
uzgichning bir qutbini ‘osil qiladi ‘ar bir qutbda ikkitadan uzib-ulash uchun 
belgilangan qismi mavjud. Qo‘zg‘almas kontaktlar 1 kattagina massaga ega 
bo‘lgan plastina shaklida latundan yasaladi. ‘arakatlanadigan kontakt 2 esa PU 
ning kvadrat shaklidagi, izolyasiyalangan o‘qiga o‘rnatilgan bo‘lib, aylanma 
xarakatga ega. Kontaktga bosim kuchi, uning xarakatlanuvchi qismi 2 dagi 
ulanadigan uchining elastiklik (qayishqoqlik) ‘ususiyati hisobiga ‘osil qilinadi. 
Xarakatlanuvchi kontakt – detal 2 ga fibrali plastinalardan ikkita yuza 3 
qatiriladi. Ushbu yuzalar o‘rtasidagi masofa ‘arakatlanuvchi kontakt qalinligidan 
bir oz katta bo‘lib, uning paket ichida bemalol ‘arakatlanishiga imkon beradi. 
Xarakatlanuvchan kontakt-detal yuritish mexanizmi yordamida xarakatga 
keltiriladi. YUritish mexanizmining ushlagichi aylantirilganda, avval, prujinaga 
ta’sir etiladi va u yuritish xolatiga kelgandan so‘ng, prujina ‘arakatlanuvchi 
kontakt-detalni zarur tezlik bilan ta’minlaydi. 
Elektr zanjirini uzish jarayonida elektr yoyi kontaktlarning ikkala uzish 
joyida ‘osil bo‘lishi munosabati bilan o‘zgaruvchan tok elektr yoyining ishonchli 
o‘chirilishi ta’minlanadi. YOy, elektr toki o‘zining nolp qiymatidan birinchi bor 
o‘tishidayoq, o‘chiriladi. 
YUritish mexanizmining etarli darajada ishonchli emasligi, emirilishga 
qarshiligi uncha katta emasligi (20
.
10
3
martagacha ulab-uzishni amalga oshirishi) 
PVM uzgichlarining kamchiligi deb e’tirof etiladi.