6-ma’ruza past kuchlanishli kommutatsion apparatlar va relelar. Reja

 
Nazorat savollari 
1. Qanday apparatlar paket uzgichlar va qayta ulagichlar deb ataladi? 
2. Paket uzgichlar qanday turlarga bo‘linadi? 
3. Komandoapparatlar deb qanday apparatlarga aytiladi? 
4. Kontroller deb qanday apparatga aytiladi? 
5. Kontrollerning qanday turlarini bilasiz? 
6. Qanday apparat komandoapparatlarga misol bo‘la oladi? 
7. Boshqarish knopkasi qanday vazifani bajaradi? 
8. Qanday xollarda komandokontrollerlardan foydala-niladi? Qanday 
apparatlar reostat deb ataladi? 
9. Reostatlar qanday turlarga bo‘linadi? 

---

KONTAKTORLAR 
Reja: 
1. Kontaktorlarning belgilanishi va ularga qo‘yiladigan talablar. 
2. O‘zgarmas tok kontaktorlarining xususiyatlari. 
3. O‘zgaruvchan tok kontaktorlari. 
 
Tayanch so‘zlar va iboralar 
Kontaktor; 
mexanik 
emirilishga 
bardoshlilik; 
elektr 
emirilishga 
bardoshlilik; kontakt tizimi; kontaktorning nominal toki; yoy o‘chirish tizimi; 
magnitli puflash; yoy o‘chirish g‘altagini ketma-ket ulangan tizimi; yoy o‘chirish 
g‘altagining parallelp ulangan tizimi; doimiy magnitli tizimlar; kontaktorning 
elektromagnit tizimi; o‘zgaruvchan tok kontaktorlari. 
Kontaktorlar deb, katta tok kuchiga ega elektr zanjirlarini (kuch zanjirlarini) 
masofadan turib tez-tez ulab-uzish uchun belgilangan, bir bosqichli ikki pozitsiyali 
apparatga aytiladi. amaliyotda elektromagnitli, gidravlik va pnevmatik yuritmali 
kontaktorlarning turlari mavjud bo‘lib, ulardan eng ko‘p tarqalgani elektromagnitli 
yuritmaga ega kontaktorlardir. Tok turiga ko‘ra esa kontaktorlar o‘zgarmas tok 
kontaktorlari va o‘zgaruvchan tok kontaktorlariga bo‘linadi. 
‘ozirgi paytda elektr yuritma tizimi sxemalarini ulab-uzish chastotasi soatiga 
3600 tagachani tashkil etadi. Bunday rejim juda ‘am og‘ir rejim hisoblanadi, 
chunki ‘ar bir ulab-uzish jarayonida kontaktlar emirilib boradi. SHunga ko‘ra 
kontaktorlar umumiy ‘olda quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishlari talab qilinadi: 

mexanik emirilishga bardoshlilik – ushbu xususiyat kontaktorning xech 
qanday ta’mirsiz, shuningdek birorta ‘am e’tiyot qismini almashtirmay amalga 
oshirgan ulab-uzish miqdori bilan o‘lchanadi (bunda tok kuchi nolpga teng 
bo‘lib, zamonaviy kontaktorlar uchun ushbu miqdor (10-20) 
.
10
6
ga tengdir); 

elektr (kommutatsion) emirilishga bardoshlilik – ushbu xususiyat esa 
kontaktorning shunday miqdordagi ulab-uzishlar soniki, bundan keyin 
kontaktorning ta’mirlanishi talab qilinadi (zamonaviy kontaktorlar uchun 
ushbu miqdor (2-3) 
.
10
6
tani tashkil etadi). 

imkon darajasida kichik o‘lchamlarga ega va vazni engil bo‘lishi kabilar talab 
qilinadi. 
Kontaktorlar quyidagi asosiy elementlarni o‘z ichiga oladi: kontakt tizimi; 
yoy o‘chirish qurilmasi; elektromagnit; yordamchi (blok) kontaktlar tizimi. 
O‘zgarmas tok kontaktorlarining xususiyatlari. 
a) Kontakt tizimi – 
kontaktorning mexanik va elektrik ji’atdan eng ko‘p emiriladigan qismidir. 
Emirilishni kamaytirish maqsadida 
chiziqli-yumalab ulanuvchan
kontaktlardan 
foydalaniladi. Bunda kontaktlar tebranishini imkon darajasida kamayishiga 
erishish mu’im a’amiyatga ega. 

---

Kontaktorning nominal toki uning asosiy parametrlaridan biri hisoblanib, u 
kontaktorning kattaligini belgilaydi. Misol uchun, II-kattalik kontaktorining 
nominal toki 100A, III-kattalik kontaktori uchun 150A va ‘okazodir. 
Qaytariluvchan uzoq muddatli rejim uchun belgilangan tok kontaktorning nominal 
toki deb hisoblanadi (ushbu rejimda kontaktor 8 soat davomida ulangan ‘olatda 
bo‘ladi, so‘ngra esa kontakt yuzalarini mis oksididan tozalash maqsadida bir necha 
marta uzib, ulanadi). Agar kontaktor boshqarish shkafining ichki qismiga 
o‘rnatilgan bo‘lsa, nominal tok miqdori 10% ga kam deb belgilanadi (ish sharoiti 
yomonlashgani sababli) va agar kontaktorning ulangan ‘olatda bo‘lishi 8 soatdan 
ortiq bo‘lsa, nominal tok 20% ga kam qilib belgilanadi. 
Qayta qisqa muddatli ish rejimida (PV=40%) tokning ru’sat etilgan qiymati 
nominal tokning 120% ga teng bo‘ladi. Tokning qayta qisqa muddatli rejim uchun 
ruxsat etilgan qiymatini quyidagi tenglamaga ko‘ra aniqlash tavsiya etiladi: