6-ma’ruza: O’zmaf hujjatlarini hisobga olish. Arxiv jamg’armalarini butlash. Arxivlar va ularning hisobdorligi Reja: Reja

Hujjatlarni saqlash muddatini aniqlash va yo‘q qilish. Agentlikni manfaatlari uchun hujjatlarni foydaliligini davom ettirish uchun qaror qabul qilish uchun yozuvchilarni yurituvchi menejer ma’lumotdan kelgusida foydalanish zaruriyatini hisobga olgan holda hujjatlarni saqlanishiga nisbatan qo‘shimcha vaqt belgilaydi. Hujjatlarni boshqarishdagi yana bir muhim vazifa bu me’yoriy talablarni bajarishdir. Audit uchun zarur bo‘lgan xar bir hujjat muayyan davrda reviziya o‘tkazilmaguncha saqlanishi kerak.
Hujjatni saqlash muddati undan foydalanish muddati va hujjatni muhimligi bilan belgilanadi. YOzuvlar ularni yo‘q qilish davri tugamaguncha arxivga topshirilmaydi. YAxshi tizimga solingan boshqaruvda hujjatlarni saqlash davri hujjatni yaratish davrida qabul qilingan qaror bilan xal qilinadi. Qaror hujjatni dolzarbligini yo‘qotishi natijasiga ko‘ra qayta ko‘rib chiqilishi ham mumkin.
Hujjatlarni saqlanish vaqtini aniqlash va ularni yo‘q qilish murakkab jarayon bo‘lib, u to‘g‘rida aniq bir formulyar yo‘q.
Ular to‘g‘risidagi qaror qabul qilish orqali qo‘yida ko‘rsatilgan asosiy faktorlarni xal qilish orqali amalga oshiriladi:
YUridik va moliyaviy talablar.
Qonunchilik hujjatlarni yo‘q qilish siyosatida asosiy faktor hisoblanadi.
Birlamchi qonunchilik (parlament tomonidan qabul qilingan) va ikkilamchi qonunchilik (parlament qonunlari) asosida qabul qilingan me’yoriy hujjatlar hujjatlarni qaerda, qanday holatda saqlanishini belgilaydi.
Masalan, aloxida yozuvlar (masalan reestrlar) maxsus maqsadlar uchun saqlanishi kerak bo‘lsa (ruyxatdan o‘tganlik to‘g‘risida guvoxnomani ta’minlash uchun). Xuddi shu shaklda milliy arxiv davlat nomidan ish ko‘rib dastlabki shartnoma va kontraktlarni saqlashi mumkin.
YOzuvlarni saqlanishini aniqlashda ularni talab qilish muddati muhim ahamiyatga ega. Bu qonunchilik o‘z-o‘zidan yozuvni qachongacha saqlanishini ko‘rsatmaydi. Hisobni yuritishni mazmuni shuki, hujjatlar ularni vaqt chegarasi tugamaguncha tashkilotni dalil sifatida ximoya qilishi kerak.
Talab qilish muddati turli vaziyatlarda turlicha ishlashi mumkin.
Qo‘yidagi misollarni ko‘rib chiqamiz:
-fuqarolik davosini berish vaqtidagi cheklanish jinoiy ish ochishdagi vaqtiy cheklanishdagidek bo‘lishi mumkin emas. Xar bir aloxida holatda turli xarakatlar uchun turlicha vaqt chegaralari bo‘lishi mumkin.
-bir qator jinoyatlar uchun vaqt cheklovi jinoyat amalga oshirilgan sanadan emas balki jinoyat birinchi marta aniqlangan kundan boshlanishi mumkin;
-turlicha vaqt cheklanishlari yozuvchi shakliga bog‘liq holda qo‘llanishi mumkin. Masalan shartnomani buzilganlik uchun xarajatlar uchun vaqt cheklovi muxrli shartnomada tilxat orqali ttuzilgan shartnomadan ko‘p bo‘lishi mumkin. Ayrim xarakatlarda, balog‘ato yoshiga etmaganlarda bola yuridik javobgarlik yoshiga etmaguncha vaqt cheklovi ishlamaydi.
Moliyaviy qoidalar va talablar yo‘q qilish siyosatiga ta’sir qilishi mumkin.
Moliyaviy va qonunchilik tushunchalari qo‘yidagilarni o‘z ichiga oladi:
-moliyaviy holat (masalan, audit uchun hisobni olib borish);
-davlat xizmati (ordananslari);
-xizmatni umumtashkiliy me’yorlari, qoidalari (masalan ayrim kasb yozuvlari).
-xalqaro-huquqiy majburiyatlar (shartnoma huquqi);
-yordam ko‘rsatish bo‘yicha xalqaro tashkilotlar talablari¹.
Hujjatlarni kengash tomonidan baholash va arxivlar bo‘yicha taqsimlash, fuqarolar va kengashni kelgusidagi talablarini qondirish uchun xal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Arxivshunos baholash ishi bir qator baholash muloxazalari va prinsiplarini o‘z ichiga oluvchi jarayonlarni bilishi zarur.
Prinsiplar bizni va arxivni turli sohalarida hamkorlikda muvaffaqiyatli qo‘llanishi mumkin.
Hujjatlarni baholash va ularni yo‘q qilishdagi qarorlarda javobgarlikni arxiv ekspertizasida bo‘ladi. Hujjatlarni arxiv qiymatini aniqlash, ularni saqlab qolishga kengashlar o‘z faoliyati yo‘nalishida tavsiyanoma beradilar. Bu esa arxiviarusga hujjatlar to‘g‘risida yakuniy qaror qabul qilishida katta yordam beradi.
Manfaatdor tomonlari va manfaatlarni turlichaligini qaror qabul qilishni bir qismi sifatida ko‘rish mumkin. Hujjatlarni baholash jarayonida saqlash uchun sarflanadigan xarajatlar va uzoq muddatli sarf-xarajatlarni, hujjatni saqlash uchun asoslarni isbotlab beradi.
Xatto elektron muxitda ham hamma hujjatlarni saqlash, ularga texnik xizmat ko‘rsatish, ulardan foydalanishga imkoniyat yaratish amalga oshirib bo‘lmaydigan vazifa hisoblanadi.
Arxivlarni tanlab olish.
Saqlash uchun juda ko‘p miqdordagi hujjatlar Kengash tomonidan tanlab olinsada, faqatgina ma’lum miqdorini saqlab olish imkoni bo‘ladi.
Fuqaro huquqlarini hujjatlashtirish.
Ko‘pgina hujjatlar yuridik maqomni isboti sifatida bo‘lib, aloxida shaxslarni, gurux tashkilot, davlat organlarini huquq va majburiyatlarini ifodalaydi. Ko‘p xollarda ularni muddati tugaydi. Ammo bu hujjatlarni muhimligi saqlanib qoladi. Bu kategoriyadagi hujjatlar doimiy saqlanadi.
Kengashni mansabdor shaxs xarakatlarni hujjatlashtirish (arxiv rahbariyatini).
Ko‘plab yozuvlar kengash harakatlarini hujjatlashtiradi. Arxivshunos ularni kengash faoliyatida muhim. Masalan, arxivlar kengashni tashkiliy tuzilishi, uni faoliyati, vaqt o‘tishi bilan uni tashkiliy tuzilishidagi o‘zgarishlarni saqlaydi.
Evropa hamjamiyati tajribasini hujjatlashtiruvchi yozuvchilar.
Ayrim yozuvlar kengashi, aloxida shaxslar, jamoalar va tabiiy va texnogen muxitni hujjatlashtiradi. SHuningdek, kengash odamlar, joy, moddiy ob’ektlar, atrof-muxit, ijtimoiy sharoit, iqtisodiy va siyosiy faoliyat, shaharlar va boshqalar to‘g‘risida ma’lumotlar hosil qiladi va to‘playdi. Vaqt o‘tishi bilan bu yozuvlarni ko‘pchiligi o‘zini arxiv qiymatini yo‘qotadi. Ammo bu yozuvlarni ayrimlari kengash rolini tushunish uchun, muayyan soha tarixi va hududning xalqini tushunish uchun muhim ahamiyatga ega.
Baholash maqsadlari.
Arxiv hujjatlari jamiyatni himoyasi va farovonligini (shu jumladan inson himoyasi va madaniy yodgorliklarni himoyasi) yoki rahbariyatini mavjudligini dalilini ta’minlovchi sifatida zarur, shuningdek, ular fuqarolarning huquqlarini himoyalash, ularni farovonligi, hozirgi va kelajak avlodni manfaatlari uchun yozuvlar katta ahamiyatga ega².
Ular noyob va to‘ldirib bo‘lmaydigan ma’lumotlarni saqlaydi.
Jumladan:
-kengashlar to‘g‘risida hisobotlar;
-shaxs, jamoa, tabiiy va texnogen muxit, shahar va hududlar rejalari;
-hisobotlar;
-mavzuli fayllar;
-kasallik tarixi;
-mashxur kishilarni shaxsiy fondlari;
-boshqaruv kishilarni shaxsiy fondlari;
-boshqaruv organlarini ma’muriy yig‘ilish protokollari;
-muhim voqeliklar to‘g‘risidagi hisobotlar;
-yirik infratuzilmani rejalashtirish;
-tumanni iqtisodiy resursi loyixalari;
-yirik tarixiy voqealar to‘g‘risidagi dalillar;
-madaniy meros va uni ahamiyati xaqidagi yozuvlar;
-jamiyat rivojiga katta hissa qo‘shgan tashkilot va aloxida shaxslar ishlari xaqida ma’lumotlar;
-ijtimoiy muhim hujjatlar, masalan nikoxni qayd qilish, tug‘ilishni qayd qilish xaqida;
-ma’muriy hisobotlar va boshqalar³.