|
2. Arxiv fondlarini butlash va uning tamoyillari
Butlash - bu arxivni doimo uni profiliga mos hujjatlar bilan to‘ldirib borishdir.
Arxiv profili deganda O‘zbekiston Respublikasi Milliy Arxiv fondi hujjatlarini belgilari bo‘yicha klassifikatsiyasini belgilaydigan arxiv uchun belgilangan hujjatlar tarkibi tushuniladi.
Butlashning asosiy maqsadi xar bir arxiv sohasiga ko‘ra hujjatlarni ko‘proq to‘plash hisoblanadi. Arxivlarni butlashni manbai bo‘lib, tashkilotlar, jismoniy shaxslar hisoblanib, ularni faoliyati natijasida O‘zbekiston Respublikasi Milliy Arxiv fondi shakllanadi. Bu hujjatlar arxivlarga majburiy yoki shartnoma asosida doimiy saqlash uchun topshiriladi. Arxivlarni butlash yuridik va jismoniy shaxslarni ruyxatlari asosida amalga oshiriladi.
Butlash manbalari-o‘z hujjatlarini davlat va tashkilot arxiviga topshiruvchi tashkilot yoki shaxs hisoblanadi. Butlash manbalari davlat yoki nodavlat tashkilotlari bo‘lishi mumkin.
Butlashni tashkil etish.
Hujjatlarni tashkilot arxiviga saqlashga topshirish.
Tashkiliy tuzilmalarni hujjatlari ishlatib bo‘lingandan so‘ng saqlash uchun tashkilot arxiviga topshiriladi.
Tashkilot arxivlariga ish yuritishdan to‘xtagan va shaxsiy tarkib hujjatlari 10 yildan oshiq muddatga saqlash uchun topshiriladi. Tashkilot arxivlariga hujjatlarni topshirish tashkiliy tuzilmada tuzilgan ruyxat asosida amalga oshiriladi.
Qo‘yida tashkilot arxivida saqlanadigan hujjatlarni saqlanish muddati ko‘rsatilgan:
Fuqarolik holatlarini yozish dalolatnomasi;
hujjatlar shaxsiy tarkib bo‘yicha;
notarial xarakatlarni yozuvi va sud ishlari;
xo‘jalik kitoblari 75 yil;
ilmiy, texnologik, patent hujjatlari -10 yil;
konstruktorlik hujjatlari-15 yil;
kapital qurilish bo‘yicha loyixa hujjatlari-25 yil;
telemetrik hujjatlar-5 yil
kino, video, foto, video-fotohujjatlar-3 yil
fotohujjatlar-3 yil;
mashina axborot tashuvchilardagi hujjatlar -5 yil.
Davlat arxivlariga hujjatlarni saqlash uchun topshirish.
Hujjatlar tashkilotlardan ruyxat bo‘yicha doimiy saqlash uchun arxiv tashkilotini ekspert tekshiruv komissiyasini vizasi va topshirish hamda qabul qilish aktlari asosida qabul qilinadi.
Davlat arxivlarida manbalarda hujjatlarni arxivga butlash uchun hujjatlarni topshirigiga aloxida e’tibor beriladi.
Har bir tashkilotdan butlash manbalari davlat arxivlariga hujjatlarni topshirish xar yili yoki 3 yoki 5 yilda bir marta amalga oshiriladi (bu fond tashkil qiluvchini hujjatlarini xajmiga bog‘liq).
Tabiiyki arxivda 200 ta butlash manbai bo‘lsa, tashkilotlardan hujjatlarni qabul qilish grafik asosida amalga oshiriladi. Davlat arxivini hujjatlar bilan butlash bir necha bosqichda bo‘ladi:
Avvalo davlat arxivini ekspert-nazorat komissiyasi arxivga topshiriladigan hujjatlar ruyxatini tasdiqlaydi (bu ruyxat nusxasi davlat arxivida saqlanadi). So‘ngra tashkilot arxiviga davlat arxivi xodimi borib hujjatlarni jismoniy, sanitar-gigienik holatini aniqlaydi va ularni rasmiylashtiriladi. Nihoyat, hujjatlar ruyxat asosida doimiy saqlash uchun topshiriladi. Agar ruyxatdagi hujjatlar soni topshiriladigan hujjatlarni ko‘p bo‘lsa, u holda yangi ruyxat tuzilib, tashkilot arxivi etishmayotgan hujjatlar to‘g‘risida ma’lumotnoma tuzadi. Hujjatlarni saqlagichga qabul qilish asosiy hujjat bo‘lib, hujjatlarni qabul qilish va topshirish dalolatnomasi hisoblanadi. Dalolatnomada hujjatlarni topshiruvchi tashkilot, hujjatlarni topshirish sababi (saqlash muddatini tugashi yoki tashkilotni tugatilishi) va topshiriladigan hujjatlarni aniq soni ko‘rsatiladi. Dalolatnoma ikki nusxada tuzilib davlat va tashkilot arxivlarini vakillari tomonidan imzo chekiladi.
Hujjatlar bilan birga ruyxatni ikki nusxasi ham topshiriladi (davlat arxivi ekspert-tekshiruv komissiyasi ruyxatni tasdiqlaganidan so‘ng arxivda qoladigan ruyxatga qo‘shimcha nusxaga).
Ruyxatni bir nusxasi tashkilot arxivida qoladi. Davlat arxiviga topshirilgan ruyxatni uchala nusxasiga ham hujjatlarni topshirilganlik to‘g‘risida belgi qo‘yiladi. Ruyxat 4 ta nusxada tuziladi. Arxiv fondiga nodavlat manbalaridan hujjatlar qabul qilishni o‘ziga xos tomonlari bo‘lib, tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu fond tashkil qiluvchilarni hujjatlari barcha me’yoriy talablarga javob bermaydi, shuning uchun ulardan hujjatlarni qabul qilish hujjatlarini ish yuritishdan to‘xtaganidan so‘ng 5 yil o‘tgach qabul qilish tavsiya qilinadi. Hujjat egalari hujjatlarni davlatga, davlat muzeylari va kutubxonalariga topshirishi mumkin. Bunda hujjatlarga egalik huquqi arxiv tashkilotlari bilan shartnoma asosida rasmiylashtiriladi. Zarur bo‘lganda hujjatlarni saqlash va ulardan foydalanishga cheklashlar kiritilishi mumkin. Bu hujjatlar shaxsiy ma’lumotlar, savdo siri, avtorlik huquqi va boshqa hujjatlarga tegishli.
SHaxsiy xarakterga ega bo‘lgan hujjatlar ham davlat arxivlariga sovg‘a qilish, meros qoldirish, sud yoki notarial idora qaroriga ko‘ra yoki hujjatlar egasiz bo‘lsa, oldi-sotdi shartnomasi asosida topshirilishi mumkin. SHaxsiy hujjatlar vaqtinchalik saqlanishga (depozit) hujjat egasini arizasiga asosan topshirilishi mumkin. Hujjatlarni qabul qilishda topshirish to‘g‘risida topshirish va qabul qilish dalolatnomasi tuzilib unga topshirish ruyxati ilova qilinadi.
Arxiv va hujjat egasi o‘rtasidagi shartnoma muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uni asosida hujjatlar davlat mulkiga topshiriladi. SHuning uchun hujjat egasi bilan shartnomani xar bir punktini batafsil muxokama qilish lozim. Hozirgi sharoitda arxivshunos “aktiv butlash” usulidan ko‘proq foydalanish zarur.
Fond tashkil qiluvchi bilan uning hujjatlarini saqlanishini zarurligi ahamiyati to‘g‘risida suxbat o‘tkazish, butlashni potensial manbalarini yuridik shaxslarni ruyxatga olish organlari va ijtimoiy-siyosiy xayotni voqeliklarini o‘rganish asosida aniqlanishi kerak.
Yo‘lboshchilar, partiya a’zolari bilan suxbatlar, ijtimoiy va siyosiy xayotdagi voqealarni og‘zaki xotiralarni yozib olish, esdaliklarni yig‘ish, voqealar xronikasini tuzish, jamoat fikrini aks ettiruvchi hujjatlarni yig‘ish, uchrashuvlarda qatnashish, “aktiv butlash”ni asosi bo‘lib, yuksak kasbiy maxorat, kompitentlik va arxivshunosni faol xayotiy pozitsiyasi hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
