6-ma’ruza. O‘lchashlarning sifat me’zonlari hamda o‘lchash vositalarining metrologik xususiyatlari

 
Usulning xatoligi
– nomukammal usulning qo‘llanilishi natijasida hosil 
bo‘lgan xatolik. 
 
O‘lchashning sub’ektiv xatoligi 
kuzatuvchining o‘ziga xos xususiyatlari, 
uning ishdagi malakasi, qator fiziologik faktorlar va boshqalar bilan bog‘liq 
bo‘ladi.
Xuddi shunday o‘lchashlarda 
qo‘pol xatolik
va 
yanglishish hollari
uchraydi.
 
O‘lchashning qo‘pol xatoligi
– ma’lum bir sharoitda ko‘zda tutilgan 
xatolikdan sezilarli darajada ortiq bo‘lgan o‘lchash xatoligi. O‘lchashning 
yanglishish xatoligi
o‘lchash natijasini keskin buzilishi holatini keltirib chiqaradi.
O‘lchash xatoliklari turli sabablarga ko‘ra turlicha ko‘rinishda namoyon 
bo‘lishi mumkin. Bu sabablar qatoriga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 

---

–
o‘lchash vositasidan foydalanishda uni sozlashdan yoki sozlash darajasini 
siljishidan kelib chiquvchi sabablar; 
–
o‘lchash ob’ektini o‘lchash joyiga (pozitsiyasiga) o‘rnatishdan kelib chiquvchi 
sabablar; 
–
o‘lchash vositalarining zanjirida o‘lchash ma’lumotini olish, saqlash, 
o‘zgartirish va tavsiya etish bilan bog‘liq sabablar; 
–
o‘lchash vositasi va ob’ektiga nisbatan tashqi ta’sirlar (temperatura yoki 
bosimning o‘zgarishi, elektr va magnit maydonlarining ta’siri, turli tebranishlar va 
hokazolar) dan kelib chiquvchi sabablar; 
–
o‘lchash ob’ektining xususiyatlaridan kelib chiquvchi sabablar; 
–
operatorning malakasi va holatiga bog‘liq sabablar va shu kabilar. 
 
3. O‘lchash vositalarining metrologik xususiyatlari. 
 
 
O‘lchash vositalarining aniqlik klassi
– mazkur o‘lchash vositalarining 
umumlashtirilgan tavsifi bo‘lib, ularning odatda, asosiy va qo‘shimcha joiz 
xatoliklarning chegaralari, shuningdek aniqlikka ta’sir etuvchi boshqa tavsiflar 
bilan ifodalanadigan aniqlik darajasini aks ettiradi.
Shu narsani alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, aniqlik klassi bir xil o‘lchash 
vositasining xatoligi qaysi chegarada joylashganini bilishga imkon beradi, lekin bu 
vositalarning har biri bilan bajariladigan o‘lchashlarning aniqligini bevosita 
ko‘rsata olmaydi. Bu holat o‘lchash vositalarini o‘lchashlarning belgilangan 
aniqligiga qarab tanlashda muhim.
O‘lchash vositalarining aniqlik klassi texnik talablar (shartlar) standartlarida 
yoki belgilangan tartibda tasdiqlangan boshqa texnik hujjatlarda, ayrimlarida esa 
asbobning shkalasi panelida ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Har qanday o‘lchash vositasini tanlashda eng avvalo uning metrologik 
tavsiflariga e’tibor berishimiz lozim bo‘ladi.