XLOROPLASTLARNING TUZILISHI
REJA
1.Xloroplastlarning elimentar tuzilishi
2.Pigmentlarni fotosintezlovchi organizmlardagi roli
3.Pigmentlarni elektron қo`zғalgan holati
4.Pigmentlarni yoruғlik yutishi
Yashil o`simliklarning bargi eng muhim organlardan biri bo`lib, unda fotosintez jarayoni sodir bo`ladi. Shuning uchun ham barg asosiy fotosintetik organ deb ataladi. Uning xujayraviy tuzilishi transpiratsiya, nafas olish va asosan fotosintezga moslanib tuzilgan. Barg plastinkasining ustki va ostki tomoni pust bilan krplangan. o`oplovchi tupima epidermis bir kator zich joylashgan xujayralardan iborat. Bu xujayralar yupk.a pustli, rangsiz va tinik. bo`lib, yoruғlikni yaxshi utkazadi. Pust xujayralari orasida joylashgan maxsus juft xujayralar orizchalar vazifasini bajaradi. Ularning turgor x.olati uzgarib turishi mumkin ( shunga ko`arab ular urtasidagi teshikcha ochyladi yoki yopiladi). Orizchalar ko`pchilik o`simliklarda bargning pastki tomonida, ayrimlarida esa ustki tomonida ham bo`lishi mumkin. Fotosintez jarayonida ana shu orizchalar orkali karbonat angidrid yutilib, molekulyar kislorod ajralib chikadi.
Ustki va pastki pustlar orasida barg etini (mezofill) hosil kdluv-chi o`ujayralar joylashgan. Aksariyat yer ustida o`suvchi o`simlik barglarida u ikki kavatdan iborat. Ustki pust ostida joylashgan kavat taek.-chalarga uxshash, chuzinchok. bir-biriga zich joylashgan xujayralardan tashqil topgan. Bu xujayralarda xloroplastlar soni ko`p. Ular organik moddalarni sintez kiluvchi asosiy k.avat x,isoblanadi. Uning ostidagi xzokayralar ko`pincha dumalok. shaklda bo`lib, bir-biri bilan bushliklar hosil k.ilib joylashadi. Bushliklar ogizchalar bilan tutashgan. Bu esa gazlarning almashinuvi uchun kulay sharoit yaratadi. Undan tashқari bu xz`jairalarda ham xloroplastlar bor, ya`ni ular frtosintez jarayonida katnashadilar.
Barglarda fotosintez tuxtovsiz davom etishi uchun ular suv bilan ta`min-langan bulishlari kerak. Bunda ogizchalar ochikligi katta ahamiyatga ega.
XLOROPLASTLAR. Fotosintez jaraeni asosan barglarda va қisman yosh novdalarda sodir bo`lishining sababi ularda xloroplastlarning borligidir. O`simliklarning fotosintetik tizimi xloroplastlarda mujassamlashgan. Xloroplastlar barcha tirik organizmlar uchun kimyoviy energiya manbai — organik moddalarni tayerlaydi.
Bargning xar bir o`ujayrasida urtacha 20-50 tagacha va ayrimlarida undan ko`proқ.ham xloroplastlar bor. Xlorofill pigmenti xloroplastlarda joylashganligi uchun ular yashil rangda bo`ladi. Xloroplastlarda fotosintez jarayonining x.amma reaktsiyalari ruy beradi: yoruғlik energiyasining yutilishi, suvning fotolizi ( parchalanishi) va kislorodning ajralib chik.ishi, yoruғlikda fosforlanish, karbonat angidridning yutilishi va organik moddalarning hosil bo`lishi. Shunga asosan ularning kimyoviy tarkibi va tuo`ilmaviy shakli ham murakkab xususiyatga ega.
Xloroplastlar tarkibida suv ko`p, urtacha 75 foizni tashqil etadi, krlganlari kuruk;modtsadan iborat. Umumii kuruk. moddalar x.isobida Oqsil-lar 35-55 foiz, lipidlar 20-30 foiz, krlganini mineral moddalar va nuklein kislotalaritashqil etadi. Xloroplastlarda juda ko`p fermentlar va fotosintezda ishtirok etadigan o`amma pigmentlar joylashgan.
Xloroplastlar kz`shk.avatli membrana bilan uralgan bo`lib, ular yukrri funktsional faollikka egadirlar. Ichki tuzilishi juda murakkab. Stroma (asosiy gavda) va granalardan iborat. Ular uz navbatida lamellyar va plastinkasimon tuzilishi bilan tavsiflanadi. Granalarda tilakoidlar joylashadi. Yosh xloroplast granalarida 3-6 ta tilakoid bu`lsa, voyaga yetganlarida bu son 45 tagacha yetishi mumkin. Lamellalar-ning yuzasi mayda burtmachalar — globulalar bilan қoplangan. Ular kvantosomalar deyiladi.
Turli xil o`simliklarning xloroplastlar i soni, shakli, xajmi bilan bir-biridan farq. kiladi.
Yashil o`simliklarning barglarida xloroplastlar uch xil yul bilan hosil bo`lishi mumkin: 1) oddiy bulinish yuli bilan; 2) ayrim hujayralar me`yoriy holatlarining buzilishi okibatida kurtakla-nish yuli bilan; 3) xu`jayra yadrosi orkali ko`payish bilan. Bu yul asosiy deb қabul ko`lingan. Dastlab xujayra yadrosining membranasida juda kichik burtmacha yuzaga keladi. U asta-sekin yiriklashib, yadro membranasidan ajraladi, xujayra tsitoplazmasiga utadi va shu yerda tula shakllanadi.
Xloroplastlarning tula shakllaiishi uchun yoruғlikning bo`lishi shart.
Korongilikda xloroplastlarning stromasi va uning xajmi hosil bo`ladi. Lekin ichki tuzilishi - lamellalar, plastinkalar, granalar, tilakoidlar va xlorofill pigmentlari fakat yorurlikda hosil bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |