6-маъруза Магнит майдони ва унинг характеристикалари

5. Тўғри ва айланма токнинг магнит майдонини ҳисоблаш

Энди бир хил йўналишдаги ва токлар ўтаётган иккита узун параллел ўтказгичларнинг ўзаро таъсир кучини аниқлайлик (234-расм). Ҳар бир ўтказгичнинг узунлиги , улар орасидаги масофа ( << ) га тенг бўлсин. Парма қоидасини қўллаб, иккинчи ўтказгичнинг биринчи ўтказгич турган жойда ҳосил қилган майдонининг кучланганлиги китоб варағи текислигига перпендикуляр ҳолда бу варақ орқасига йўналган бўлиб, у қуйидагича топилади:

.
Чап қўл қоидасини қўллаб, иккинчи ўтказгичнинг майдони биринчи ўтказгичга иккинчи ўтказгич томон йўналган куч билан таъсир қилишини топамиз. Ампер формуласи (29) га асосан:


,
бу ерда – муҳитнинг нисбий магнит сингдирувчанлиги. Худди шунга ўхшаш мулоҳазалар биринчи ўтказгичнинг иккинчи ўтказгичга

куч билан таъсир қилишини, бу куч кучга катталик жиҳатидан тенг ва қарама-қарши йўналган эканини кўрсатади (Ныотоннинг учинчи қонунига тўла мувофиқ келади).
Шундай қилиб, бир хил йўналишда ток оқаётган икки ўтказгич
(31)
куч билан ўзаро тортишар экан. Қарама-қарши йўналишдаги токлар оқаётган икки ўтказгич худди шу(31) формула билан аниқланадиган куч билан ўзаро итаришади.


6. Лоренц кучи. Зарядланган зарраларнинг электр ва магнит майдонидаги ҳаракати

Электр майдони ҳам, магнит майдони ҳам уларда ҳаракат қилаётган зарядланган зарраларга таъсир қилади. Шунинг учун электр ёки магнит майдонига кирган зарядланган зарра, агар унинг ҳаракат йўналиши майдон йўналиши билан моc келмаса ўзининг дастлабки ҳаракат йўналишидан оғади (ўз траекториясини ўзгартиради). Агар унинг ҳаракат йўналиши майдон йўналиши билан моc бўлса, электр майдони ҳаракатланаётган заррани фақат тезлатади (ёки секинлаштиради), магнит майдони эса унга умуман таъсир кўрсатмайди. Амалиёт учун энг муҳим ҳоллар – зарядланган зарранинг вакуумда ( =1, =1) ҳосил қилинган бир жинсли майдонга унга перпендикуляр йўналишда учиб кириш ҳолларини кўрайлик.