6. Bevosita potensiometriya

11
 

---

29.Mass-spektrometriyaning noorganik moddalarning element tarkibini aniqlashda qo‘llanilishi.
Mass-spektroskopiya, mass spektrometriya — 
modda tarkibidagi atom va molekulalar spektri boʻyicha ularning 
massasini tekshirish usullari. Atom va molekulalari ionlashgan har bir modda t/ye nisbat bilan bir-biridan farq qiladi, bu 
nisbat (bunda t – massa, ye – ion zaryadi) mass-
spektrometrlar bilan oʻlchanadi. Olingan spektrga koʻra, modda massasi 
va jism tarkibidagi boshqa moddalar miqdori topiladi. Mass-spektroskopiya tatbikiy fizika, kimyo, biologiya tibbiyot, 
geologiya va texnikada asosiy analitik usullardan biri hisoblanadi. Jism (yoki suyuk,lik) tarkibidagi modda massasini 
aniqlashning har xil usullari bor. Mas, dublet usuli bilan dispersion chiziqlar orasidagi masofa anikdanadi va shu masofa 
boʻyicha massalar farqi topiladi. Ionlar tokini oʻlchash usuli bilan moddalar massasi aniqlanadi.Gaz tarkibini aniqlash 
uchun ham Mass-
spektroskopiyadan foydalaniladi. Gazlar toʻliq bugʻlatish, izotopga ajratish, vakuumda uchqunlatish va 
ionlar bi
lan bombardimon qilish usullari orqali tekshiriladi. Maʼlum miqdordagi moddani Mass-spektroskopiya bilan 
tekshirib, undagi elementlar miqdori – gaz aralashmalaridagi komponentlari miqdori nazorat kilinadi va aniqlanadi, 
izotoplar olinadi. Kimyo sanoatida Mass-spektroskopiya bilan texnologik jarayonlar boshqariladi, atom yuqori 
qatlamining tarkibi oʻrganiladi, zaryadli zarralarning toʻqnashishidagi jarayonlar kuzatiladi, kimyoviy reak-siyalar 
kinetikasi tekshiriladi. Mass-
spektroskopiya koʻp sohalarda yagona usul hisoblanadi. Mass-spektroskopiya yordamida 
Yer yuqori atmosferasining neytral va ion tarkibi oʻlchangan (boshqa sayyoralarning atmosfera tarkibini ham shu usulda 
oʻlchash mumkin 
30.Organik moddalarning molekulyar massasini mass spektrometrik usulda topish. 
Kimyoviy elem entlar atom massalarining kasr sonlar bilan ifodalanish sabablarini bilasiz. 1910-yilda ingliz olimi F. 
Soddi massasi farq qiluvchi har xil atomlar borligini taxmin qildi. Bular izotoplar deb aytiladi.Bu gipotezani isbotlash 
uchun ingliz fizigi F. Aston elektr va magnit maydonida neonning nisbiy atom massasi 20 va 22 ga teng bo'lgan 
izotoplari borligini aniqladi. Aston elem entlarning atom massasini aniqlashda ular parchalanganda hosil bo'ladigan 
ionlarning magnit maydonida og‘ishini o ‘lchaydigan asbob — m ass-spektrom etr yordamidan foydalandi. Organik 
moddalarning mass-spektrometriya usulida o‘rganish 1950-yiIlar o‘rtalarida boshlandi. Optik spektroskopiyada 
moddaga elektromagnit to ‘lqin ta ’siri to ‘xtatilgandan keyin shu m olekula yutgan energiyasini ajratib, boshlang'ich 
holatiga o ‘zgarmasdan qaytadi. Ammo mass-spektrometriyada energiya yutgan molekula qo‘zg‘aladi va molekulyar 
ionlarga parchalanadi, o ‘z-o‘zidan tushunarliki, bu ionlardan boshlang‘ich molekulaning qayta hosil bo‘lishi mumkin 
emas. Mass-spektrometriyaning boshqa usullardan afzalligi shundaki, bu usul bilan ishlash uchun 10 pikogramm ( 1 0 
12 g.) miqdordagi o ‘rgani!adigan m odda namunasi bo‘lsa ham etarli bo‘ladi. Ayniqsa, biologik faol moddalar, dorivor 
moddalar, gormonal preparatlarni aniqlash uchun ko‘p m odda sarflab bo'lm aydi, chunki ularni ajratib olish juda 
mushkul. ’ M ass-spektrom etrik usul bilan moddalarni o ‘rganish quyidagi sohalarda juda ko‘p ishlatiladi: a) tabiiy 
gazlar, b) havo, d) sanoat chiqindilari, ej yonish natijasida hosil bo'lgan gazlar, f) aerozollar. M ass-spektrom etriyada 
molekulada sodir bo‘ladigan ionlanish va dissotsilanish hodisalari elektronlar, fotonlar oqimi va kuchli elektr maydoni ta 
’sirida ro‘y beradi.