6-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Teodolit syomkasi planini 1: 1000 masshtabda tuzish va rasmiylashtirish Amaliy mashg‘ulotning maqsadi

Yopiq poligonda direksion burchaklarni to‘g‘ri hisoblanganini isboti bo‘lib, oxirda 1-2 tomonning berilgan direksion burchak qiymatini kelib chiqishi asos bo‘ladi.
Misolda: _1-2 = _5-1 + 180⁰ - ₂ = 351⁰ 39^/ + 180⁰ – 135⁰ 23^/ = 36⁰ 16^/ .
1.5. Direksion burchaklardan rumb burchaklariga o‘tishda 6.1-rasmga ko‘ra quyidagi ifodalardan foydalaniladi

SH
X+

IV I
G‘ SHQ

U- 0 U+
III II
X-
J
6.1 – rasm.Direksion va rumb burchaklarining chorak va ishoralari

6.1-jadval

Direksion va rumb burchaklariorasidagi munosabat

choraklar	ifodalar	Rumblar nomi	Ishoralar
			X	Y
I	r1 = 1	SHshq	+	+
II	rII = 180^0 - II	Jshq	-	+
III	rIII = III -180^0	Jg‘	-	-
IV	rIV =360^0- 1V	SHg‘	+	-

misol: _2-3 = 135⁰ 02^/ , rumb burchagi quyidagicha topiladi:
r₂ = 180⁰ - 135⁰ 02^/ = 44⁰58^/ ; r₂ = JSHQ: 44⁰ 58^/
_5-1 = 351⁰ 39^/, rumb burchagi quyidagicha topiladi:
r₄ = 360^{0 -} 351⁰ 39^/ = 8⁰ 21^/ ; r₄ = SHG‘: 8⁰ 21^/.
Topilgan rumb burchaklari jurnalning 5 - ustuniga yoziladi.
1.6. Koordinata orttirmalari X va  poligon tomonlarning gorizontal qo‘yilishi S va topilgan direksion  yoki rumb r burchaklari orqali quyidagicha hisoblanadi
X = d·cos  X = d·cos r
yoki (6.8)
Y = d·sin  Y = d·sin r .

Misol: = 187,30; _1-2 = 36⁰16^/ bo‘lganda,

X = 187,30·cos (36⁰16^/) = + 151,01 m;
Y = 187,30·sin (36⁰16^/) = + 110,80 m.
X va Y larni echish kalkulyatorda oson bajariladi.
Hisoblangan orttirmalar jadvalning 7 va 8 ustunlariga yoziladi. SHu tarzda poligonning qolgan tomonlariga ham X va Y lar hisoblanadi.
1.7. Yopiq poligon bo‘yicha koordinata orttirmalari bog‘lanmasligi quyidagicha hisoblanadi
, (6.9)
ya’ni topilgan orttirmalar algebraik ravishda qo‘shilib chiqiladi.
Aslida yopiq poligonda orttirmalarning nazariy yig‘indisi nolga teng bo‘lish kerak. Amalda burchaklar va masofalarni o‘lchashda yo‘l qo‘yilgan xatolari tufayli X va Y nolga teng bo‘lmay, boshqa biror _x va _u qiymatga ega bo‘ladi.
Misolda : .


1.8. Topilgan _x va _u qiymatlari bo‘yicha poligon perimetridagi absalyut bog‘lanmasligi
(6.10)
hisoblanadi va uning yo‘l qo‘yarli bo‘lganligi quyidagicha aniqlanadi


, (6.11)

bu erda poligonning perimetri metr hisobida.

Misolda :

.


1.9. Agar (6.11) - chi ifodadagi shart bajarilsa (misolda bajarilgan) _x va _u qiymatlari koordinata orttirmalariga tomonlar uzunligiga proporsional ravishda quyidagi formulalar bo‘yicha hisoblanib teskari ishorasi bilan tarqatiladi


.

Misolda: X₁ va Y₁ lar uchun tuzatmalar quyidagilarga teng

.
Hisoblangan tuzatmalarni yig‘indisi _x va _u bog‘lanmasliklarga teskari ishorasi bilan teng bo‘lishi kerak, ya’ni
va .
Tuzatmalar hisoblangan X va Y qiymatlari ustiga yoziladi.
6.2 - ilovaning 7 va 8 ustunlariga qarang.
Koordinata orttirmalari X va Y tuzatma ishorasiga qarab tuzatilib jadvalning 9 va 10 ustunlariga yoziladi.
Tekshirish: tuzatilgan X_i va Y_i larni yig‘indisi nolga teng bo‘lishi kerak, ya’ni
1.10. Poligon uchlari koordinatalari o‘qituvchi tomonidan berilgan 1-chi nuqtani koordinatalari bo‘yicha quyidagi formula yordamida hisoblanadi
, (6.12)
bu yerda: - poligonning keyingi nuqtasini koordinatalari ;
- poligonning oldingi nuqtasini koordinatalari ;
- ular orasidagi koordinata orttirmasining tuzatilgan
qiymati.
Misol: bo‘lganda,


Nuqtalarning hisoblangan koordinatalari jadvalning 11 va 12 ustunlariga tegishli nuqtalar qatoriga yoziladi.
Hisoblash tekshiruvi bo‘lib birinchi nuqtani koordinatalarini qayta kelib chiqishi asos bo‘ladi.