6-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Teodolit syomkasi planini 1: 1000 masshtabda tuzish va rasmiylashtirish Amaliy mashg‘ulotning maqsadi

2.5. Koordinata orttirmalari 1.6 bandidagi ko‘rsatmalar orqali hisoblanadi.
2.6. Diagonal yo‘l bo‘yicha orttirmalar bog‘lanmasligi quyidagi formulalar bo‘yicha hisoblanadi
(6.14)
bu erda: , - diagonal yo‘lning abssissa va ordinatasi bo‘yicha
orttirmalarni yig‘indisi:
, - diagonal yo‘ldagi boshlang‘ich nuqtasining
koordinatalari;
, - diagonal yo‘ldagi oxirgi nuqtasining koordinatalari.
Misol:

Absalyut bog‘lanmasligi esa quyidagicha hisoblanadi

2.7. Topilgan _x va _y bog‘lanmasliklarni tarqatish, ya’ni tuzatmalarni hisoblash, ularning qiymatlari bo‘yicha tuzatilgan koordinata orttirmalarini aniqlash va diagonal yo‘l nuqtalari koordinatalarini hisoblash 1.9 va 1.10 bandidagi ko‘rsatmalar bo‘yicha bajariladi. SHunda hisoblash tekshiruvi bo‘lib oxirgi nuqtani koordinatasini kelib chiqishi asos bo‘ladi.


3. Teodolit s’yomka planini koordinatalar bo‘yicha tuzish


3.1. Teodolit s’yomka planini tuzish uchun avval vatman qog‘ozda tomonlari 10 x 10 sm dan kvadrat to‘ri Drobыshev chizg‘ichi yordamida yasaladi. Drobыshev chizg‘ichi yordamida kvadratlar to‘rini yasash geodezik adabiyotlarda [5,6 batafsil ko‘rsatilgan.
Drobishev chizg‘ichi bo‘lmasa, kataklar to‘ri masshtab chizg‘ichi va o‘lchagich yordamida quyidagicha yasaladi. Qog‘oz burchaklarning uchlari diagonal vositasida tutashtiriladi (6.2-rasm).



5.2-rasm. Drobыshev chizg‘ichi yordamida kataklar to‘rini chizish

Diagonalar kesishgan nuqtasini markaz qilib, shu markazdan diagonallar bo‘yicha ma’lum uzunlik o‘lchab qo‘yiladi. Topilgan nuqtalar ketma-ket tutashtirilsa to‘g‘ri to‘rtburchak hosil bo‘ladi. So‘ng chap tomondagi yuqori uchidan o‘ngga va pastga 10 sm dan kesmalar o‘lchab qo‘yiladi va kvadrat kataklar hosil qilinadi. YAsalgan kvadratlarni to‘g‘riligi o‘lchagich bilan tekshiriladi. SHunda diagonal uzunliklarni farqi bir-biridan 0,2 mm dan oshmasligi kerak.

3.2. Kvadrat kataklarni yasab bo‘lgach berilgan masshtab va poligon nuqtalarining koordinatalari bo‘yicha (6.2-ilova) kataklar uchlariga koordinata qiymatlari yoziladi (6.3-rasm).
Keyin kvadrat tomonlari bo‘yicha X va U larning yaxlit qiymatlari emas, balki faqat ularning kvadrat tomoni uzunligi bilan bo‘lgan ayirmalari qo‘yiladi.
Masalan, poligonning 3 nuqtasini koordinatalari (6.2-ilova)
X₃ = 631,31m, U₃ = 6830,60m bo‘lsa, unda shu nuqta joylashadigan kvadrat uchinining korrdinatalari X =+600 va U = +6800. SHunda kvadratning uchidan yuqoriga 631,31 - 600,00 = 31,31m va o‘ng tomoniga 6830,60 - 6800,00 = 30,60m o‘lchab qo‘yilib topilgan nuqtalardan kvadrat tomonlarga parallel, chiziqlar chiqarsak, ularni kesishidan 3 nuqtaning plandagi o‘rni hosil bo‘ladi (6.3-rasm).

6.3 – rasm.Nuqta o‘rnini planda belgilash

O‘lchamlar o‘lchagich va ko‘ndalang masshtab yordamida qo‘yiladi. SHu tarzda qolgan nuqtalarning plandagi o‘rni topiladi, ularning to‘g‘riligi jadvaldagi (6.2-ilova) tomonlar uzunligi bo‘yicha tekshiriladi. SHunda plandagi farq 0,3 mm dan oshmasligi kerak.

3.3. Perpendikulyar usuli bo‘yicha s’yomka qilingan tafsilotlar o‘lchagich va masshtab chizg‘ichi yordamida planga tushiriladi. Ko‘rilayotgan misolda kanal abrisda (6.3-ilova) berilgan qiymatlar bo‘yicha perpendikulyar usulida planga tushirilgan. Buning uchun 2 - 5 chiziq bo‘yicha perpendikulyar asoslari a, b, c… gacha masofalar ajratiladi.
Keyin uchburchakli chizg‘ich bilan perpendikulyar yasaladi va ularning qiymatlari aA, bB, cC… qo‘yiladi (6.4-rasm).

6.4-rasm. Perpendikulyar usuli bo‘yicha s’yomka qilingan tafsilotlar o‘lchagich va masshtab chizg‘ichi yordamida planga tushirish
Hosil bo‘lgan A, B va h.k. nuqtalari kanalni burilgan joylarini ko‘rsatiladi. Kanalning qolgan burilish joylari 5-6 va 6-7 chiziqlar bo‘yicha shu tarzda topiladi.