6-amaliy mashg’ulot (4 soat) Vaqtli qatorlar Maqsad

6-amaliy mashg’ulot (4 soat)


Vaqtli qatorlar


Maqsad: vaqtli qatorlarda dinamikani hisoblash, dinamik qatorni o;rganish, additiv model va multiplikativ modellarni geteroskedastikligini hisoblash, vaqtli qatorlar xarakteristikalari, tekislash usullari
Texnik vosita: kompyuter, video proektor, Windows operatsion sistemasi ta’minoti, Excel dasturi.
Dinamik qator- ketma-ket (xronologik tartibda) joylashgan statistik ko’rsatkichlar qatori, ularning o’zgarishi o’rganilayotgan hodisani ma’lum bir rivojlanish tendentsiyaga egaligi ko’rsatadi. Dinamik qator lag tashkil etuvchisini o’z ichiga oladi.
Vaqtli qator-vaqt bo’yicha ketma – ket tartibda joylashgan sonli ko’rsatkichlar qatori bo’lib, ular hodisa yoki jarayonni holati darajasi va o’zgarishini xarakterlaydi. Vaqtli qatorning asosiy elementlari:
-Vaqt ko’rsatkichi t
-Qator darajasi u
Vaqt ko’rsatkichidan bog’langan holda vaqtli qatorlar momentli (ma’lum bir sanaga) va intervalliga (ma’lum bir davr ichida) tasniflanadi (klassifikatsiyalanadi).
Izlanayotgan trend tenglamasini tanlashda soddalik printsipiga amal qilish kerak, va u bir nechta hildagi chiziqlardan empirik ma’lumotlarga eng yaqinini (bir muncha soddasini) tanlashdan iborat bo’ladi. Buni shu bilan yana asoslashadiki, chiziqli trendning tenglamasi qancha murakkab bo’lsa va u qancha ko’p parametrlarni o’z ichiga olsa. ularning yaqinlash darajasi teng bo’lganida ham bu parametrlarni ishonchli baholash shuncha qiyinlashib boradi.

Dinamik tendentsiyasini aniqlashning eng sodda usuli qator darajalari davrini uzaytirish usulidir. Bu usulda ketma-ket joylashgan qator darajalari teng sonda olib qo’shiladi, natijada uzunroq davrlarga tegishli darajalardan tuzilgan yangi ixchamlashgan qator hosil bo’ladi. O’rtacha sirg’aluvchi usul - bu qator darajalarini birin-ketin ma’lum tartibda surish yo’li bilan hisoblangan o’rtacha darajadir. O’rtacha sirg’aluvchi usulda qator ko’rsatkichlaridan doimo teng sonda olib, ulardan oddiy arifmetik o’rtacha hisoblash yo’li bilan aniqlanadi. Ularni toq yoki juft sonda olinadigan qator ko’rsatkichlari asosida hisobalash mumkin.
Excell dasturiga quyidagi jadvalni kiritamiz:



Bu masalani yechilishini MS Excel yordamida o’tkazamiz.
Ko’rsatkichlarni tahlil qiluvchi <Оpisatelnaya statistika> оrqali bir necha ma’lumоt massivlari uchun asоsiy statistik xarakteristikalar natijaviy jadvalini оlish mumkun. Buning uchun quyidagi bоsqichlar bajariladi:
- berilgan ma’lumоtlar kiritiladi;
- bоsh menyuda ketma-ket belgilar tanlanadi
,
bulardan keyin ОK tugmasi bоsiladi;
- dialоg оynasi to’ldiriladi:

– ko’rsatkichlarni qamragan diapazоni;

– guruhlanish qatоrlar yoki ustunlar bo’yicha bajarilganligi tug’risida qo’shimcha ma’lumоt;

– kelajak diapazоnning eng yuqоri chap belgisi;

– yangi ishchi varaqning nоmi
Ushbu ketma ketlik asosida biz vaqtli qatorlarning massasini koorelyatsion va regression tahlil o’tkazish uchun ma’lumotlar omborining yetarli ekanligini tekshirib ko’rishimiz mumkin.


Amaliy mashg’ulotda beriladigan masalalar
1-misol. Trend parametrlarini hisoblash. «N»-yilning 10 oyi nominal oylik ish haqining oylar bo’yicha «N-1»-yilning dekabr oyidagi darajasiga nisbatan foiz hisobida o’sish sur’ati haqidagi ma’lumotlar jadvalda berilgan. «N»-yilning 10 oyi nominal oylik ish haqining oylar bo’yicha «N-1»-yilning dekabr oyidagi darajasiga nisbatan foiz hisobida o’sish sur’ati Oylar


Topshiriq: Chiziqli trend tenglamasini tuzing va uning ko’rsatkichlarini izohlab bering. Chiziqli trend uchun determinatsiya koeffitsientini aniqlang. Bank rahbariyati jismoniy shahslarning depozitlarining o’rtacha mutloq o’sishi 2,5 ming dollardan kam bo’lmasligini ta’kidladi.
Siz olgan natijalar bilan yuqoridagi xulosa tasdiqlanadimi?


2-misol. Viloyat xo’jaliklarida don ekinlarining hosildorligi haqida quyidagi ma’lumotlar mavjud:

Topshiriq: Tanlangan trend tenglamasi turini asoslang. Trend tenglamasi parametrlarini hisoblang. Kelasi yil uchun don ekinlari hosildorligini bashoratlang.