5A140 501-Kimyo (fan yo‘nalishlari bo‘yicha) mutaxassisligi Qodirova Gullolaxon Adhamovnaning yurak kasalliklarini davolashda ishlatiladigan dorivor o‘simliklar tarkibidagi kaliy va magniy miqdorini tadqiq qilish

1-guruh. Mg, Cl, I, Mn, Cu, Na, K ularni issiq neytronlar bilan nurlantirganda yarim yemirilish davri bir necha daqiqadan bir necha soatgacha boʻlgan qisqa muddatli radionuklidlar ²⁷Mg, ⁵⁶Mn, ³⁸Cl, ¹²⁸I va boshqalar hosil boʻladi.
Nurlanishning optimal davomiyligi reaktorning termal kanalida f=10¹² n/sm²s neytron oqimi zichligida 15 s; t_sov= 10−15 min. Cu, Na, K va I ni aniqlash uchun t_o’lch = 200 s. Mg, Cl, Mn ni aniqlash uchun tmeas = 50 s.
2-guruh. Bu guruhga oʻrtacha yashovchi nuklidlar Ca, Sm, Mo, Lu, U, Yb, Au, As, Nd, Br, La, Cd kiradi. Nurlanishning optimal davomiyligi neytron oqimi zichligi f =10¹³ n/sm²s, t_sov=10 kun, t_o’lch = 200 s boʻlganda 15 soat.
3-guruh. Ce, Se, Hg, Tb, Th, Cr, Hf, Ba, Sr, Ag, Cs, Ni, Sc, elementlarni aniqlash uchun bir xil namunalar (2-guruhga muvofiq nurlangan) 30 kun davomida sovutish uchun saqlanadi. Uzoq muddatli nuklidlar uchun Rb, Fe, Zn, Co, Ta, Eu, Sb. Oʻlchovlar davomiyligi 400-600 s.
Nurlangan namunalarning gamma-nurlanish spektrlarini oʻlchash va standartlar (mos yozuvlar namunalari) yuqori chastotali kompyuterlashtirilgan gamma-spektrometr “Canberra” da amalga oshirildi.
Oʻlchovlardan oldin spektrometr namunali gamma manbalari yordamida sozlangan. Element tarkibi nisbiy usul bilan aniqlanayotgan elementning radionuklidining faolligini standartdagi yoki standart namunadagi bir xil elementning faolligi bilan solishtirish orqali aniqlangan.
Γ-spektrlarni qayta ishlash boʻyicha asosiy operatsiyalar Genie-2000 dasturiy majmuasi yordamida amalga oshirildi, u oʻlchash jarayonini boshqaradi, γ-spektrni kalibrlaydi, γ-chiziqlarning energiyalarini aniqlaydi, ularning intensivligini (analitik chiziq ostidagi maydonlarni) va chiziq intensivligini aniqlashda xatoni hisoblaydi. Gamma-liniyalarning energiyalari boʻyicha kimyoviy elementlarning radionuklidlarini aniq identifikatsiya qilish amalga oshiradi. Namunaning va standartning olingan gamma chiziqlari intensivliklari asosida operator namunalardagi elementlarning tarkibini hisoblab chiqadi. Ishlab chiqilgan uslub oʻsimlik kelib chiqishi namunalarida 40 ga yaqin elementni jadvalda koʻrsatilgan aniqlash chegaralari bilan aniqlash imkonini berdi. Aniqlanayotgan elementlarning yadro-fizik xususiyatlari [2-4] ham shu yerda berilgan. Xalaqit beruvchi omillarga qarab, aniqlash chegaralari kattalik tartibida farq qilishi mumkin(3-jadval).