№5. Tug'ma pastki ichak tutilishi. Girshprung kasalligi

Tashqi anal sfinkter.
Tashqi anal sfinkteri (TAS) ko‘ndalang yo‘l-yo‘l 
mushak tolalaridan tashil topgan va mos ravishda davriy qisqaradi. IAS ga 
o‘xshab, TAS qandaydir darajada tonik qisqarishga qodir, lekin TAS tonusi 
to‘liqligicha effektli nervli ta’sirga bog‘liq. Fazali qisqarishlar ham ixtiyoriy, ham 
beixtiyor bo‘lishi mumkin. Tashqi sfinkter sfinkter kompleksining qoldiq tonusini 
qisman ta’minlaydi. Ba’zan tashqi sfinkter qisqarishining kuchayishi qoldiq 
defekatsiya yoki anal kanalining distal bo‘limlari bo‘shashiga olib kelishi mumkin.
To‘g‘ri ichak cho‘zilishida TAS tashqi reflektor yoy ta’siri hisobiga reflektor 
qisqaradi – «to‘lish refleksi». Bunda shuningdek, puborektal mushak reflektor 
qisqaradi. Bu mushaklar to‘g‘ri ichak cho‘zilish vaqtida ushlashni kuchaytirish 
uchun birga «ishlashadi». Defekatsiyadan so‘ng TAS va puborektal mushak yana 
reflektor qisqaradi – «refleks bo‘shash», bu rektal kanal distal bo‘limlaridan 
tarkibning «quvilishiga» sharoit yaratadi.
TAS innervatsiyasi faqat jinsiy nervlar orqali orqa miya dumg‘aza bo‘limidan 
ta’minlanadi. п. pudendus zararlanishi TAS falajiga olib keladi.
Ichki va tashqi sfinkterlar to‘g‘ri ichak cho‘zilishiga javoban birgalikda 
ta’sirlanadi. Tashqi sfinkter bunda tashqi reflektorli o‘tish yo‘llari bilan 
boshqariladigan reflektor qisqaradi, bu vaqtda ichki sfinkter ichki o‘tish yo‘llari 
ta’siri natijasida reflektor bo‘shashadi. Bel anesteziyasi tashqi sfinkter qisqarishini 
to‘xtatadi, lekin ichki sfinkter relaksatsiyasiga ta’sir qilmaydi.
Rektal cho‘zilishda tashqi sfinkterning reflektor qisqarishi – ushlashning 
yetakchi omillaridan biri. Defekatsiya sodir bo‘lishi uchun sfinkter qarshiligi yo (a) 
intraperitoneal va rektal bosimning ixtiyoriy oshishi, yo (b) oddiy holatlarda rektal 
cho‘zilish oshishi hisobiga o‘tiladi, bu to‘g‘ri ichak tarkibi hajmi maksimumga 
yetganda TAS va puborektal mushakning reflektor total tormozlanishini chaqiradi.
Puborektal mushak. Barcha levator mushaklardan puborektal eng oldda va 

---

maksimal chuqurda joylashgan. U to‘g‘ri ichak ortki yarim doirasi atrofida halqa 
hosil qiladi. Puborektal mushak orqada mahkamlanishga ega emas, shuning uchun 
ham qisqarganda u rektal burchak hosil qilgan holda to‘g‘ri ichakni oldinga 
«tortadi». Boshqa levator mushaklar orqaga mahkamlanadi. Mos ravishda ularning 
qisqarishi to‘g‘ri ichakni voronkasimon siqqan, lekin anorektal burchakni 
o‘zgartirmagan holda vertikal tekislikda sodir bo‘ladi. Puborektal mushak 
funksiyasini yo‘qotganida ichki va tashqi sfinkterlar qanday holatda joylashishidan 
qat’iy nazar, deyarli darrov ushlanmaslik kelib chiqadi.
Anorektal burchak normada vertikal holatda joylashgan har qanday odamda 
bo‘ladi. Yotgan holatda puborektal mushak nisbatan relaksatsiyalangan, lekin 
gorizontal pozitsiyada ushlanish bu burchak bo‘lmaganida ham ta’minlanishi 
mumkin. Vertikal holatga o‘tilganda puborektal mushak tonusi sezilarli o‘sadi, 
anorektal burchak o‘rnatiladi va ushlash mexanizmi ishga tusha boshlaydi.
Puborektal mushak tonik qisqarish holatida qolishi mumkin, garchi oldin bu 
xususiyat faqatgina silliq mushak mushaklariga xos deb hisoblangan bo‘lsada. 
Puborektal mushak ham ixtiyoriy, ham beixtiyoriy fazali qisqarishlarga qodir, bu 
uning tonusini kuchaytiradi. Doimiy tonus holatida bo‘lish propriotseptiv reflektor 
mexanizmi bilan bog‘liq. Sensor retseptorlar umurtqaning lyumbosakral bo‘lim 
gangliyalari bilan bog‘liq puborektal va levator mushaklar ichida joylashgan. 
Beixtiyor fazali qisqarishlar reflektor yoy bilan puborektal sensor retseptorlardan 
umurtqaning bel-dumg‘aza bo‘limiga va teskari ta’minlanadi.
Lyumbosakral bo‘limdan yuqorida orqa miyaning kesishuvi bu beixtiyor 
fazali qisqarishlarga ta’sir ko‘rsatmaydi. Ixtiyoriy qisqarishlar esa kortikal markaz-
lardan boshqariladi, shuning uchun ham ular orqa miya kesishuvida yo‘qoladi.
Ichki va tashqi sfinkterlar va puborektal mushakning birgalikda normal 
funksiyalashi ham shakllangan, ham suyuq tarkibning ushlanishini ta’minlaydi. 
Shakllangan kal massalari yoki ham zich, ham yarimshakllangan massalarning 
katta hajmini ushlab turish ko‘proq puborektal mushak bilan yaratiladigan in-takt 
anorektal burchak hisobiga ta’minlanadi. zich bo‘lmagan tarkib yoki yarim 
shakllangan kalning kichik hajmlarini ushlash asosan sfinkter funksiyasi bilan 

---

ta’minlanadi. Anal kanalining shakllanmagan kal massalarini ushlashdagi eng 
muhim qismi – bu uning eng distal 2 santimetri, ya’ni, puborektal mushakdan 
pastda joylashgan soha.
Pastofiziologiya. «qotish» tushunchasi stul ushlanishi ko‘rinishida namoyon 
bo‘ladigan ichakni o‘z vaqtida va doimiy bo‘shatilish qobiliyatining buzilishi 
sifatida aniqlanadi. Qotish sabablari ko‘p, lekin ulardan asosiylari quyidagilar: (1) 
besh defekatsiya jarayonlarining har qandayidagi buzilish; (2) yo‘g‘on yoki 
ingichka ichakning ancha proksimal bo‘limlaridagi o‘zgarishlar yoki harakatlanish 
faolligining umumiy (total) buzilishi; (3) normal harakatlanish faolligi va 
defekatsiya jarayoni o‘zgarishi bo‘lmaganida anomal stulning bo‘lishi. Garchi 
bolalardagi qotish ming yillar davomida ma’lum bo‘lgan anorektal funksiyaning 
eng ko‘p uchraydigan buzilishlaridan biri hisoblansada, biroq hatto bu 
tushunchaning («qotish») aniqlanishi shifokorlar orasida muzokaralarning doimiy 
predmeti bo‘lib qolmoqda.
Normal deb baholanadigan defekatsiya jarayoni sog‘lom bolalar orasida juda 
variatsiyali. Va bir ota-onada havotir uyg‘otadigan bu jarayonning buzilishi 
boshqalari tomonidan xotirjamlik bilan qabul qilinadi. Bir yoshdan o‘tgan 
bolalarda stul ham kuniga bir necha marta, ham 5 – 7 kunda bir marta bo‘lishi 
mumkin. Va unisiyam bunisiyam normal holat kabi baholanishi mumkin. Qotishlar 
haqida kal massalari juda zich bo‘lganida, ichakning bo‘shatilishi qiyinchilik bilan 
bo‘lganida yoki og‘riq hislari bilan bog‘liq bo‘lgan holatlarda gapirish mumkin.
Hayotning birinchi yili davomida kun ora ichakning bo‘shatilishi havotir 
chaqirishi va sabab qidirish uchun asos bo‘lishi kerak. Yangi tug‘ilganlik davrida 
mekoniy bo‘shatilishining har bir ushlanishida qandaydir patologiya borligi 
ehtimoli haqida o‘ylash, va mos ravishda, eng e’tiborli tekshiruv uchun barcha 
kerakli choralarni ko‘rish kerak. Garchi homilaning turli buzilishlarida mekoniy 
qorin ichida ajrala boshlashi mumkin bo‘lsada, biroq normada 94–98 % muddatida 
tug‘ilgan bolalarda va 76 % muddatidan oldin tug‘ilganlarida mekoniy hayotining 
birinchi 24 soati davomida ajraladi, va 100 % muddatida va 98,8 % muddatidan 
oldin tug‘ilgan bolalarda – birinchi 48 soat davomida ajralib bo‘ladi.

---

Qotishlar bilan bog‘liq muammolar ahamiyatli va ahamiyatsiz bo‘lishi 
mumkin. 
Qotishlarning 
sabablari 
turli 
yoshlarda 
katta 
chegaralarda 
variyatsiyalanadi, lekin har qanday holatda ular 5 asosiy guruhdan biriga tegishli 
bo‘ladi: (1) stul xarakterining o‘zgarishi; (2) tuzilmali (anatomik) buzilishlar; (3) 
nervologik yoki mushak (tashqi) buzilishlar; (4) harakatlanish faolligining ichki 
buzilishiv va (5) funksional sabablar.