5. Психологик билимларнинг системаси

68.Образли хотира. Individning oz hayotiy tajribasini esida olib qolishi, esda saqlab turishi va keyinchalik esga tushirishi xotira deb ataladi. Xotira sohasida quyidagi asosiy jarayonlar farqlanadi: esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unitish. Bu jarayonlar biri-biridan ajralgan holda yuzaga chiqmaydi. Ular bir umumiy bir jarayonning turli tomonlarini tashqil qiladilar. Xotiraning yuzaga chiqishi, rivojlanishi kishining faoliyati bilan bogliq. Malum materialni esda olib qolish hayot faoliyati davomida individual, yani shaxsiy tajribani toplash bilan bogliqdir. Toplangan tajribadan keyingi faoliyatda foydalanish qayta esga tushirishni talab qiladi. Malum materialning faoliyatda qatnashmay qolishi yoki faoliyatidan tushib qolishi uni esdan chiqarib quyishga olib keladi. Obrazli xotira - tasavvurlar, tabiat va hayot manzaralari, shuning bilan birga, tovushlar, hidlar, tamlar bilan bogliq xotiradir. Xotiraning bu turi korish, eshitish, tuyish, hid bilish va tam xotiralaridan iborat boladi. Xotiraning bu turlari turli odamlarda turlicha rivojlangan bolib, kopchilikda korish va eshitish etakchi rol oynaydi. Ammo bazi kasblarda va bazi korish va eshitish qobiliyatini yoqotgan kishilarda yaxshi rivojlangan boladi.

Bazan eydetik deb atalgan ("eydos" - yunoncha soz bolib obraz degan manoni anglatadi) xotira turiga ega odamlar ham uchrab turadi. Ularda korgan predmetlar, sharoitlar butunligicha, xuddi rasmga tushirib olingandek butun, barcha tafsilotlari bilan eslab qolinadi. Ular shu vaziyatni xuddi hozir idrok qilayotgandek "kora oladilar". Obrazli xotira tasavvurlar,tabiat va hayot manzaralari,shuning bilan birga tovushlar, xidlar, tamlar, bilan bog’liq xotiradir. Obraz xotirasi orqali material birinchi signallar tarzida, ko’rish, eshitish, harakat, tuyush va boshqa sezgi tasavvurlari haqida esda olib kolingan. Ba’zan eydetik deb atalgan(«eydos»-yunoncha suzdan olingan bo’lib, obraz degan ma’noni anglatadi)xotira turlariga ega bo’lgan odamlar uchrab turadi. Xotiraning eydetik obrazlari yoki konkret ko’rgazmali obrazlari tashqi ta’surotlar tufayli sezgi a’zolarining qo’zg’alish natijasidir.