5-modul. Multimediyali tarmoq texnologiyalari. 12-Mavzu: Multimediya bilan ishlashda tarmoqlardan foydalanish

 
5.Ochiq tizimlarni о‘zaro bog‘lanish etalon modeli 
 
Aloqa bu tarmoq va aloqa xizmati yig‘indisini о‘zida namoyish etadi. 
Telekommunikatsiya xizmati – bu xizmatlardan foydalanuvchilarni ta’minlovchi 
vositalar kompleksidir. Ikkilamchi tarmoqlar telekommunikatsiya xizmatlarida 
signallarni kommutatsiyalash, transportlashni ta’minlaydi. Birlamchi tarmoqlar 
ikkilamchi tarmoqlarni ta’minlaydi. Mos keluvchi xizmatni tarkibiy qismi 
foydalanuvchilarda joylashgan oxirgi qurilma xisoblanadi.
Xizmat namunasi sifatida telefon aloqasini keltirish mumkin. U telefon aloqa, 

---

ma’lumotlar uzatish va boshqa xizmatlarni taklif qiladi. Telefon tarmog‘i bо‘yicha 
ma’lumotlar uzatish (telefon xizmatini qо‘llab) telefon kanallari bо‘ylab 
ma’lumotlar uzatish xizmati sifatida kо‘riladi. Telefondan foydalanuvchi, modem 
yordamida о‘zining kompyuterini telefon tarmog‘iga ulashi mumkin. Ma’lumotlar 
uzatish xizmati sifatida biz ma’lumotlar uzatish uchun maxsus yaratilgan aloqa 
tizimini tushunamiz, ya’ni qurilma va dasturiy vositalar majmui, qayta ishlash 
usullari, taqsimlash va ma’lumotlar uzatish. Shu vaqtning о‘zida ma’lumotlar 
uzatish xizmati telefon aloqa xizmatini ham taqdim etishi mumkin. 
Telekommunikatsiyaning barcha xizmatlarida axborot almashish avvaldan 
belgilanga aniq qoidalar bо‘yicha amalga oshishi kerak. Bu qoidalar (standartlar) 
elektr aloqaning bir nechta xalqaro tashkilotlari tomonidan ishlab chiqilad i. 1978 
yilda standartlashtirish bо‘yicha xalqaro tashkilotda SC16 komiteti tashkil etildi. 
Uning vazifasi ochiq tizimlarni о‘zaro aloqasi uchun xalqaro standartlar ishlab 
chiqarish. 
Ochiq tizim deb – ochiq tizimlar talablarini qondiruvchi, turli tizimlar bilan 
о‘zaro ta’sirlashishi mumkin bо‘lgan tizim tushuniladi. Agar tizim ochiq tizimlarni 
о‘zaro bog‘langan (OTО‘B) etalon modeliga mos kelsa u ochiq tizim xisoblanadi. 
OTО‘B etalon modeli – standartlar tuzilishini umumiy strukturasi. U aloxida
standartlar orasidagi о‘zaro bog‘lanish prinsipini aniqlaydi va OTО‘B uchun talab 
etiladigan kо‘pgina standartlarni bir vaqtda ishlab chiqish imkonini ta’minlash 
uchun asos xisoblanadi. Biroq OTО‘B standarti faqatgina etalon modelni 
aniqlabgina qolmay, balki etalon modelni qondiruvchi aniq xizmatlar t о‘plamini, 
shuningdek xizmatlarni ta’minlovchi protokollar tо‘plamini aniqlashi zarur. Bunda 
protokol deb, bir-biri bilan ishlovchi satxlarni о‘zaro ta’sirlash qoidalarini va 
jarayonlarini aniqlaydigan xujjat tushuniladi. 
Bunda ochiq tizimlarga taalluqli barcha jarayonlar о‘zaro bog‘langan 
satxlarga bо‘linadi. Yetti satxli modelda (1-3) quyi satx protokollari axborot 
uzatishga, yuqori satx (5-7) protokollari axborotlarni qayta ishlashga 
mо‘ljallangan. Transport satx protokollari ba’zida aloxida ajratiladi, u axborot 
uzatish bilan bevosita bog‘liq emas. Biroq bu satx о‘zining funksiyalari bо‘yicha 
quyi satlarga yaqin bо‘lgani uchun quyi satxga tegishlidir. Barcha yettita satxning 
vazifasi qо‘shimcha jarayonlarni ishonchli о‘zaro ta’sirini ta’minlashdir. Bunda 
qо‘shimcha jarayonlar sifatida foydalanuvchi extiyoji uchun axborotlarni berish, 
kiritish, saqlash va qayta ishlash jarayonlari tushuniladi. Xar bir satx о‘zining 
vazifasini bajaradi. Biroq satxlarning xavfsizligi uchun ular bir-birining ishini 
tekshiradi. 
Qо‘shimcha satx – tarmoqda uzatiladigan axborot manbalari va foydalanuvchi 
xisoblanuvchi qо‘shimcha jarayonlar va tarmoq terminallarini boshqaradi. Bu 
satxning vazifasi foydalanuvchining dasturini ishga tushirish, ularni bajarishni, 

---

ma’lumotlarni kiritish-chiqarishni, terminallarni boshqarish, tarmoqni adminstrativ 
boshqarishdir. Bu satxda foydalanuvchilarga turli xizmatlarni taqdim etish 
ta’minlanadi. Bu satxda ma’lumotlar uzatish infrostrukturasini sozlash 
xisoblunuvchi texnologiyalar ishlaydi: elektron pochta, tele va videokonferensiya, 
resurslarga ulanish, internetda ishlash.