5-мавзу: ялпи талаб ва ялпи таклиф модели дарс мақсади

1-чизма. Жами талаб, таклиф ва нархлар даражаси ўртасидаги ўзаро боғликлик.

Бирлаштирилган бахолар (бахолар даражаси) ва турли хил товар ва хизматлар бирлашиши (миллий ишлаб чиқаришнинг реал хажми) йиғинди деб аталади. Кўрсаткичларни йириклаштиришнинг бу усулидан макроиқтисодий тадқиқотларда тез-тез фойдаланиб турилади. Демак, турли хил товар ва хизматларга бўлган талаб ва таклиф, яъни, улар хажмининг ўзгариши миллий ишлаб чиқариш холатини кўрсатади.

Миллий бозордаги талаб ва таклиф алохида харидорлар истаги кўринишида бўлмасдан, балки барча харидорларнинг йиғма талаби ва таклифи кўринишида акс этади.
Бундан шундай хулосага келиш мумкинки, умумий талаб миллий иқтисодиётдаги барча уй хўжаликлари, корхоналар, хукумат ва шунингдек, хорижий харидорларнинг товар ва хизматларига бўлган талабидан иборат. Жами талаб ва таклиф хамда нархлар даражаси барча макроиқтисодий моделлар тузилишининг асоси хисобланади.
2.АD эгри чизиғи ва унга таъсир этувчи омиллар
Олдинги мавзуларда қайд этилганидек нархлар даражаси ва жами талаб ўртасида тескари боғлиқлик мавжуд бўлиб, нархлар қанчалик паст бўлса, харидорлар кўпрок товар ва хизматларни сотиб олишни истаб қолишади.
Нархлар даражаси ва талаб қилинган миллий махсулот хажми ўртасидаги боғлиқликни ифода этувчи чизиқ жами талаб эгри чизиғи деб аталади. Буни чизма кўринишида (2-чизма) тасвирлаш мумкин.


2-чизма. Жами талаб эгри чизиғи

Шунга эътибор берингки, талаб эгри чизиғи доимо пастга ва ўнгга сурилади. Нима учун?

Бундай сурилишнинг сабаби хар хил. Яъни, алохида олинган товарларда талаб эгри чизиғининг сурилишига асосан даромад самараси ва ўринбосар товарлар сабаб бўлар эди. Айрим товарларнинг бахоси пасайганда, истеъмолчиларнинг пул даромадлари кўпрок махсулотлар сотиб олиш имконини беради (даромад самараси). Шунингдек, бахо пасайганда истеъмолчи ушбу товарни кўпрок сотиб олади, чунки у бошқа товарларга нисбатан арзонрок бўлади (ўрнини босадиган товарлар).
Бундай изохлар жами талаб тўғрисида гапирганда тўғри келмайди. Чизмадан кўриниб турибдики, агар биз талаб эгри чизиғи бўйича пастга қараб силжисак, барча товарларнинг бахоси пасаяди. Шунингдек, алохида товарларга индивиднинг эгри талаби истеъмолчининг даромадига боғлиқ бўлса, бу ерда эса умумий даромадлар миқдорига боғлиқ. Агарда жами талаб эгри чизиғини даромад ва ўрнини алмаштирадиган товарлар самараси билан тушунтириб бўлмас экан, у холда нима учун у пастга силжийди?
Аввало жами талаб эгри чизиғининг бундай холати қўйидаги учта омил билан боғлиқ:
1. Фоиз ставкаси самараси;
2. Моддий қийматликлар самараси ёки реал касса қолдиклари ёхуд бойлик самараси;
3. Импорт харидлар самараси.