5-mavzu: Turistik marshrutlarni ishlab chiqishni usullari va tamoyillari. Reja

1–Xarita. Yevropa - Osiyo transkontinental avtomobil yo‘lining O‘zbekistondan o‘tadigan qismi sxemasi

Xitoy va Markaziy Osiyo mamlakatlarini Rossiya orqali G‘arbiy Yevropa mamlakatlari bilan bog‘laydigan avtomagistral Jahondagi eng yirik avtomagistrallardan biri bo‘ladi. Bu avtomarshrut Rotterdam (Gollandiya) – Shanxay (Xitoy) portlarini bog‘laydi. Umumiy uzunligi 10 ming km. dan ortiq.

Avtomagistralning O‘zbekiston hududidan o‘tadigan qismi–Andijon–Toshkent–Nukus–Qo‘ng‘irot trassasining umumiy uzunligi 1422 km, barcha kirish yo‘llarining uzunligi 500 km bo‘lib, Farg‘ona vodiysi viloyatlaridan boshlanib, so‘ngra Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Samarqand, Navoiy, Buxoro viloyatlari, Qizilqum orqali Xorazm viloyati hududidan o‘tib Nukusga chiqadi.
Trassa Afg‘oniston va Turkmaniston yo‘nalishidagi xalqaro trassalarni ham kesib o‘tadi. Trassani loyihalash ishlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 18 avgust qarori asosida 1999-2000 yillarda amalga oshirildi. Loyihalash yechimlari jahon standartlari darajasida qabul qilinib, qurilgan yangi trassa avtotransport vositalarining katta tezlikdagi harakatini ta’minlovchi O‘zbekiston Milliy magis traliga aylanadi. Trassa avtotransport vositalarining katta tezligini ta’minlaydi, mamlakat iqtisodiyotida va turizmning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Bu imkoniyatlar bilan O‘zbekiston g‘arbga–Yevropa davlatlari turistik marshrut lari ham ko‘payadi.
T oshkent–Andijon–O‘sh–Qashqar avtomobil yo‘li. Bu yo‘l xalqaro ahamiyatdagi yo‘l hisoblanadi. Umumiy uzunligi 940 km. O‘zbekiston (408 km), Qirg‘iziston (272 km), Xitoy (260 km) hududlaridan o‘tadi. Yo‘lda dengiz sathidan turlicha balandlikda bo‘lgan 6 ta dovon bor. Shundan O‘zbekistonda Qamchiq (dengiz sathidan 2268 m) va Rezak (2254 m) dovonlarida tunellar qurilgan.

2– Xarita. Toshkent – Andijon – O‘sh – Qashqar avtomobil yo‘li sxemasi
Qirg‘iziston hududida Chayirchiq (2406), Toldiq (3645 m) va Taunmurun (3536 m) dovonlari osha o‘tiladi. Bu yo‘l qadimda Buyuk ipak yo‘lining asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblangan karvon yo‘li bo‘lgan. 1960-70 yillar oralig‘ida yo‘ldagi transport qatnovining ortib borayotganligi hisobga olinib, yo‘lning parametrlari (kengligi) III-IV toifaga (10-12 m) ga keltiri lib, tegishli, zaruriy qismlariga asfalt-beton yotqizilib, qayta ta’mirlangan.
XX asr oxiriga kelib yo‘lning xalqaro ahamiyati kuchaydi. 1997 yil 24-28 aprelda Toshkentda 18 mamlakat ishtirokida yo‘lni ta’mirlash, undan foydalanish va shu yo‘nalishda temir yo‘l qurish masalalariga bag‘ishlangan xalqaro kengash o‘tkazildi. 1998 yil 19 fevralda O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Xitoy hukumatlari o‘rtasida Toshkent–Andijon–O‘sh–Qashqar avtomobil yo‘lida xalqaro avtomobil transporti qatnovi to‘g‘risida bitim imzolanib, yo‘l qurilishi boshlandi. Bu yo‘llar bilan ham O‘zbekistonning-Sharq davlatlariga bo‘ladigan turistik marshrutlari ko‘payadi. Albatda qayd qilingan qit’alararo bu ikkala marshrut XXI asrning eng zamonaviy marshrutlari bo‘lib qoladi.
Turizmdagi marshrutlar deyarli mavzuli bo‘ladi va mavzu nomidagi turistik marshrut deyiladi. Qayd qilganimizdek, marshrut turistning yoki turistlarning talab va ehtiyojlarini to‘liq qondirish dasturiga ega bo‘lgandagina turistik marshrut deyiladi. Boshqa hollarda marshrut umumiy yo‘l bo‘lib qolaveradi. Turistik marshrutlar turizmdagi turlarning mavzulari bo‘yicha ham bo‘lishi mumkin. Ko‘p holatlarda aralash yoki majmuali mavzudagi turistik marshrutlar yoki bir mavzuda – diniy – ziyoratgoh joylarga ishlab chiqilgan turistik marshrutlar hisoblanadi.
Agarda turistlar talabi bilan ekoturizm marshruti ishlab chiqilganda ekologik turizm resurslari asosan uzoq masofalarda joylashganligidan turistlar zerikmasligi uchun yo‘lbo‘yi turistik ob’ektlarni ham turmarshrutga kiritiladi va yo‘l-yo‘lakay qiziqarli ekskursiyalar uyushtiriladi. Bunday marshrutlar majmuali mavzudagi turistik marshrutlar deyiladi. Demak turistik marshrutlarning mavzulari ko‘p hollarda turizmning turlari nomi bilan bog‘liq bo‘ladi.
Turizmning ma’lum bir davlatda rivojlanishiga juda ko‘p omillar ta’sir qiladi. Turizm manzillariga yangi tur marshrutlarning ishlab chiqilishi bevosita turizmni rivojlantirish omillarining harakati bilan bog‘liq bo‘ladi. Turizmni rivojlantirish omillarining biror bir omili yoki shakli alohida yuzaga chiqganda turistik marshrut yoki harakatdan to‘xtaydi yoki yangi turmarshrut ishlab chiqishga to‘g‘ri keladi.