5-Мавзу: тез бузилувчи овқат маҳсулотларининг сифатлилигини баҳолаш

ETIOLOGIYASI ANIQLANMAGAN OVQATDAN ZAHARLANISHLAR.

Alimentlar – paroksizmal – toksik mioglobinuriya – kasalliklarini kelib chiqishida dunyoning turli mamlakatlarida baliq mahsulotlarini iste’mol qilishga bog‘liq yuzaga kelib turadi. Kasallikka chalinganlarning deyarli barchasida mushaklarning alimentlar distrofik va nekrotik o‘zgarishlari rivojlanadi, buyrak funksiyasi izdan chiqadi, MNS funksiyasi o‘zgaradi. Kasallikning eng asosiy klinik belgisi qatoriga mushaklarda to‘satdan yuzaga keladigan kuchli og‘riq huruji, mioglobinuriya bo’lishidir. Tabiatdan zaharli bo‘lmagan baliqlar (щука, oкунь, судак)da zaharlik xususiyatini ro‘yobga chiqishi fitopaliktonlarga oid ovqatli mahsulotlarning xususiyatlarni o‘zgarishi bilan tushuntiriladi. Ammo, bu zaharli moddalarning tarkibi va xususiyati hozirgacha aniqlangan emas.
Mashg‘ulotda foydalaniladigan yangi pedagogik texnologiyalar:

Grafikli organayzer: klaster

Klaster (tutam, bog‘lam) –axborot xaritasini tuzish yo‘li- barcha tuzilmaning mohiyatini markazlashtirish va aniqlash uchun qandaydir biror asosiy omil atrofida g‘oyalarni yig‘ish.
Bilimlarni faollashtirishni tezlashtiradi. Fikrlash jarayoniga mavzu bo‘yicha yangi o‘zaro bog‘lanishli tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi.
Klaster tuzish:
1.Aqlingizga mavzu bo‘yicha nima kelsa barchasini yozing. G‘oyalar sifatini muhokama qilmang, faqat ularni yozing.
2.Xatni to‘xtatadigan imlo xatolariga va boshqa omillarga e’tibor bermang.
3.Ajratilgan vaqt tugaguncha yozishni to‘xtatmang. Agar aqlingizda g‘oyalar kelishi birdan to‘xtasa, u holda qachonki yangi g‘oyalar kelmaguncha qog‘ozga rasm chizib turing.

4. AMALIY QISMI

1.Maqsad: Sutning organoleptik xususiyatlarini tekshirish
Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	Sutning hidini aniqlash: sut og‘zi berkitiladigan konussimon kolbaga solib, suv hammommida qizdirish va hidini hidlab ko‘rish	0	40
2.	Sutning rangini aniqlash: silindr idishga 50-60 ml sut solinib, oq fonda yetarli yorug‘likda ko‘rib baholash	0	30
3.	Sutning konsistensiyasini aniqlash: sut shisha idishga solinadi va chayqatiladi, shisha idish devorlarida qolgan sut izlari bo‘yicha sutning konsistensiyasi baholash	0	30
	Jami	0	100

2.Maqsad: Sutning zichligini aniqlash

Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	Silindr idishining 3/4 qismiga sut solish	0	25
2.	Idish devoriga tegizmay laktodensimetr asbobini silindr ichiga tushirish.	0	25
3.	Asbobning yuqori va pastki shkaladagi ko‘rsatkichlar (yuqoridagi sutning haroratini, pastdagisi esa sutning zichligini bildiradi) olinadi	0	25
4.	Olingan raqamlar asosida sutning zichligini aniqlash.	0	25
	Jami	0	100

3.Maqsad: Sutning kislotaligini aniqlash

Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	Kolbaga 10 ml tekshiriluvchi sut solish	0	20
2.	Kolbaga 20 ml distillangan suv qo‘shish.	0	20
3.	3-4 tomchi fenolftalein eritmasini solish	0	20
4.	Och pushti rang hosil bo‘lguncha 0,1 n ishqor bilan titrlash zichligini aniqlash.	0	20
5.	Titrlash uchun ketgan ishqor eritmasining miqdorini 10 ga ko‘paytirib, sutning kislotaligini aniqlash.	0	20
6	Jami		100

4.Maqsad: Sut tarkibidagi ichimlik sodasini aniqlash.
Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	Probirkaga 5 ml tekshiriluvchi sut solish	0	20
2.	Probirkaga 3-5 ml rozal kislotasining spirtli eritmasini solish.	0	20
3.	Agar sutda ichimlik sodasi bo‘lsa, pushti rang hosil bo‘lib, ivib kolmaydi	0	20
4.	Rang o‘zgarishiga qarab sutning sifatini baholash	0	40
	Jami	0	100

4.Maqsad: Sut tarkibidagi kraxmalni aniqlash:

Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	Probirkaga 5 ml tekshiriluvchi sut olish.	0	20
2.	Sut solingan probirkani suvli hammomga 5 daqiqaga qo‘yish	0	20
3.	Probirkani suvli hammomdan olib, uni sovutish	0	20
4.	Probirkaga 5 tomchi yod eritmasi solish.	0	20
5.	Sutning rangi ko‘k rangga kirsa sutda kraxmal borligini ko‘rsatadi	0	20
6	Jami		100

5.Maqsad: Go‘shtda ammiakni aniqlash.
Bajariladigan bosqichlar:

№	Tadbir	Bajarmadi	To‘liq to‘g‘ri bajardi
1.	10g. go‘sht olib uni pichoqda maydalash va uni kolbaga solish	0	20
2.	Kolbaga 10 ml distillangan suv qo‘shish va uni yaxshilab chayqatish	0	20
3.	Hosil bo‘lgan eritmani filtr qog‘ozi yordamida filtrlash	0	20
4.	Olingan filtratga 5 tomchi Nessler reaktivi tomizish.	0	20
5.	Eritmaning rangi o‘zgarishiga qarab ammiak borligini aniqlash (sarg‘imtir rang)	0	20
6	Jami		100

Nazorat topshiriqlari:

1. UASh ovqatdan zaharlanish o‘chog‘ida qanday harakatlarni bajarish kerak?

Shifokor ovqatdan zaharlanishni aniqlaganda bemorga birinchi yordam ko‘rsatishi, bemordan va uning qarindorshlaridan zaharlanishga olib kelishiga nima sabab bo‘lganligini so‘rab surishtirish.

2. 
   Ovqatdan zaharlanishning yakuniy tashxisini qo‘yish uchun UASh qo‘shimcha yana qanday vazifalarni bajarishi kerak?
   

UASh gumon qilingan ovqat qoldiqlaridan namuna olishi, DSENM ovqatdan zaharlanish to‘g‘risida shoshilinch xabarnoma yuborishi (aholi yashash punkti, manzili, sana, ovqat iste’mol qilish joyi, kasallanganlar soni, jumladan 14 yoshgacha bo‘lgan bolalar, kasalxonaga yotqizilganlar, kasallikning og‘irligi, o‘limlar soni, shubha qilingan mahsulot, o‘tkazilgan chora-tadbirlar (imzo)

3. Ovqatdan zaharlanishni tekshirish uchun DSENMga nima yuborilishi kerak?

DSENM laboratoriyasiga tekshirish uchun gumon qilingan ovqat, qusuq massalari va oshqozonni yuvilgan suv, bemorning qoni va axlatini yuborish kerak.

4. Ovqatdan zaharlanishlarning oldini olish chora-tadbirlari.

- Sifatli ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish;
- Oziq-ovqat mahsulotlarini to‘g‘ri transportirovka qilish;
- Mahsulotlarni to‘g‘ri saqlash;
- Oziq-ovqat mahsulotlariga termik ishlov berish;
- Ovqat tayyorlashda to‘g‘ri texnologik jarayonga rioya qilish;
- Tayyor ovqatlarni o‘z vaqtida tarqatish.

Foydalanilgan adabiyotlar

Asosiy:

1. 
   F.I.Salomova Gigiyena. Tibbiy ekologiya
   
2. 
   Umumiy gigiyena. Duschanov B.A. –Toshkent, 2008
   
3. 
   Гигиена. Ред. Румянцев Г.И. – M.,2001.
   
4. 
   Румянцев Г.И., Вишневская Е.П., Koзлова T.A. Oбщая гигиена. – M., 1985.
   
5. 
   Solixujayev S.S. Gigiyena. – Toshkent, 1993.
   
6. 
   Solixujayev S.S. Gigiyena bo‘yicha аmaliy mashg‘ulotlarga qo‘llanma. Toshkent, 1996.
   
7. 
   Пивоваров Ю.П., Гоева O.E., Величко A.A. Руководство к занятиям по гигиене. – M., 1983.
   

Qo‘shimcha:

1. 
   1.Румянцев Г.И., Воронцов M.П. Oбщая гигиена. – M., 1990.
   
2. 
   Учебное пособие по освоению практических навыков. Ред., Пономарева Л.A., Taшкент. 2003.
   
3. 
   O‘zR SanQ va M lari