5-Мавзу: Молиявий натижалар ва рентабеллик таҳлили Молиявий натижалар, фойда ва рентабелликни ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлилининг аҳамияти, мазмуни, мақсади ва вазифалари

3.	Фойда ва зарарлар (млн.сўм):
	Маҳсулот (иш ва хизмат)ларни сотишнинг ялпи фойдаси	887 603 512	1 989 514 178	1 131 910 666	224.2
	Асосий фаолият фойдаси (зарари)	454 607 646	1 415 400 093	960 792 447	3.12
	Даромад (фойда) солиғини тўлагунга қадар фойда	564 672 426	1 088 734 205	524 061 779	193.0
	Даромад солиғи	16 304 363	30 730 577	14 426 214	188.4
	Фойдадан бошқа солиқлар ва йиғимлар	40 674 456	83 965 344	43 290 888	206.0
	Соф фойда	507 693 607	974 038 284	466 344 677	192.1
4.	Рентабеллик кўрсаткичлар, %
	Сотув рентабеллиги	26.3	38.3	12.0	145.6
	Харажат рентабеллиги	35.8	62.3	26.5	174.0
	Капитал рентабеллиги	6.5	9.6	3.1	147.6
	Активлар рентабеллиги	3.8	4.0	0.2	105.2

Корхонада даромад солиғини тўлагунга қадар бўлган фойда суммаси ўтган йилга нисбатан 93 фоизга ёки 524 061 779 минг сўмга ортган. Соф фойда суммаси мос равишда ўтган йилга нисбатан 92.1 фоизга қийматда 466 344 677 минг сўмга ўсган.Рентабелликнинг танланган ва таҳлил қилинган турлари бўйича ҳолатни ҳам ижобий баҳолаш мумкин. Жумладан сотув рентабеллиги ўтган йилга нисбатан 12 фоизга, харажатлар рентабеллиги ўтган йилга нисбатан 26.5 фоизга, капитал рентабеллиги 3.1 фоизга, активлар рентабеллиги 0.2 фоизга ортган.
-жадвал_“Ўзбекистон_темир_йўллари”_АЖ_нинг_бухгалтерия_баланси_(2016-2017_йй.)'>-жадвал
“Ўзбекистон темир йўллари” АЖ нинг бухгалтерия баланси
(2016-2017 йй.)

Кўрсаткичларноми	2017 йил	2016 йил	Ўзгариши (+;-)	Ўсиши, %
Актив
1. Узок муддатли активлар	12 593 199 960	10 219 731 945	2 373 468 015	123.2
2. Жорий активлар	11 683 693 105	2 978 372 713	8 705 320 392	392.3
Баланс активи бўйича жами	24 276 893 065	13 198 104 658	11 078 788 407	183.9
Пассив
1. Ўз маблағлари манбалари	10 124 233 076	7 745 794 466	2 378 438 610	130.7
2. Мажбуриятлар	14 152 659 989	5 452 310 192	8 700 349 797	259.7
Баланс пассиви бўйича жами	24 276 893 065	13 198 104 658	11 078 788 407	183.9

-жадвал
“Ўзбекистон темир йўллари” АЖ нинг молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботи (2016-2017 йй.)

Кўрсаткичларноми	2017 йил	2016 йил	Ўзгариши (+;-)	Ўсиши, %
Маҳсулот (иш ва хизмат) ларни сотишдан соф тушум	5 180 801 340	3 362 225 550	1 818 575 790	154
Сотилган маҳсулот (иш ва хизмат) ларнинг таннархи	3 191 287 162	2 474 622 038	716 665 124	128.9
Маҳсулот (иш ва хизмат)ларни сотишнинг ялпи фойдаси	1 989 514 178	887 603 512	1 101 910 666	224.2
Давр харажатлари	752 744 444	568 302 199	184 442 245	132.3
Бошқа операцион харажатлар	178 630 359	135 306 333	43 324 026	131.8
Асосий фаолиятнинг фойдаси	1 415 400 093	454 607 646	960 792 447	311.6
Молиявий фаолият бўйича харажатлар	833 455 050	159 047 300	674 407 750	523.8
Молиявий фаолиятнинг даромадлари	506 789 162	269 112 080	237 677 082	188.1
Даромад (фойда) солиғини тўлагунга қадар фойда	1 088 734 205	564 672 426	524 061 779	192.9
Фавқулоддаги фойда ва зарарлар	0	0	0	0
Даромад (фойда) солиғи	30 730 577	16 304 363	14 426 214	187.5
Фойдадан бошқа солиқлар ва йиғимлар	83 965 344	40 674 456	43 290 888	207.5
Ҳисобот даврининг соф фойдаси	974 038 284	507 693 607	466 344 677	192.1

Хўжалик юритувчи субъектнинг асосий ва асосий бўлмаган фаолиятидан олинган даромадлари таҳлили

Хўжалик юритувчи субъектнинг асосий фаолияти тури кенг қўлланиладиган ва аҳамиятли кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Корхоналарга солиқ солиш тартиблари, уларнинг ставкалари, қатор имтиёзлар ва периферинциялар ушбу фаолият туридан келиб чиққан ҳолда белгиланади.

Амалдаги меъёрийҳуқуқий ҳужжатлар талабига мувофиқ асосий фаолият турини белгилаш тартиблари қуйидагича амал этади.
Агар асосий фаолият турини белгилашда олинган тушумнинг ёки қўшилган қиймат солиғи суммасининг салмоғига бош омил сифатида қаралади.Энг юқори тушум олиб келган, ёки энг юқори қўшилган қиймат солиғини аниқланган фаолият тури деб белгиланади.
Статистика органлари корхоналарнинг асосий фаолият турини белгилашда улар томонидан топшириладиган статистик ҳисобот манбаларига таянадилар. Бунда ҳам асосий фаолият тури статистика органи томонидан корхона иштирокисиз, мустақил, сотишдан олинган соф тушумҳажмига қараб белгиланади.
Баъзи ҳолларда бир йилда бир марта, бошқаларида эса уни ҳар чоракда белгилаш талаб этилади.
Ўзбекистон Республикаси СолиқКодексида асосий ва биргаликдаги фаолият туриларига қуйидаги таъриф берилади:
Асосий фаолият тури— юридик шахснинг ҳисобот даври якунлари бўйича умумий реализация қилиш ҳажмидаги соф тушум улуши устунлик қиладиган фаолиятидир.
Биргаликда ишлаб чиқарилган маҳсулот— биргаликдаги фаолият натижаси бўлган товар (иш ва хизмат)лардир⁸.
Асосий фаолиятдан олинган даромадлар таҳлилида жорий даврда маҳсулот (иш ва хизмат)ларни сотишдан соф тушумнинг ҳажми, сотилган маҳсулот (иш ва хизмат)ларни ишлаб чиқариш таннархи, давр харажатлари, операцион даромадлар ва харажатларнинг таҳлили амалдаги “Маҳсулот (иш ва хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисида”ги низом талаблари бўйича амалга оширилади. Шу сабабли юқоридаги таркибдан бир мунча фарқ қилади.
Асосий фаолиятнинг молиявий натижасини аниқлашда асосий ва асосий бўлмаган фаолият турларини таркиблаш бир мазмунда қаралмайди. Асосий фаолият сифатида маҳсулот (иш ва хизмат)ларни сотишдан энг юқори тушумга эга қатор таркибланса, қолган барча сотишлар асосий бўлмаган фаолият сифатида таркибланади. Лекин уларнинг барчаси молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда асосий фаолият натижаси (ҳисоботнинг 100-сатри) сифатида қайд этилади.
Асосий фаолиятнинг молиявий натижаси маҳсулот (товар, иш ва хизмат) ларни сотишнинг ялпи фойдаси (зарари) (молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботнинг 030-сатр), давр харажатлари (040-сатр), асосий фаолиятнинг бошқа даромадлари (090-сатр)дан иборат бўлади.
Демак, хулоса қилишимиз мумкинки, асосий фаолият корхона фаолиятининг (ишлаб чиқариш, савдо, умумий овқатланиш, ижара ва ҳ.к.) хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда фаолиятлари, солиққа тортиш, имтиёз ва периферинциялар келиб чиқиб белгиланиши мумкин.
Тушумни тан олишда реализация қилишнинг мазмунини ҳам аниқ тушуниб олиш лозим.
Реализация қилиш деганда— сотиш, айирбошлаш, беғараз бериш мақсадида товарларни жўнатиш (топшириш), ишларни бажариш ва хизматлар кўрсатиш, шунингдек, гаровга қўйилган товарларга бўлган мулк ҳуқуқини гаровга қўювчи томонидан гаровга олувчига топшириш назарда тутилади. Ҳисобварақ-фактуралар, ишлар бажарилганлиги ёки хизматлар кўрсатилганлиги тўғрисидаги далолатномалар, товарлар жўнатилганлигини (топширилганлигини), ишлар бажарилганлигини, хизматлар кўрсатилганлигини тасдиқловчи квитанциялар, чеклар ва бошқа ҳужжатлар реализация қилганликни тасдиқловчи ҳужжатлар ҳисобланади⁹.