5-Мавзу: Молиявий натижалар ва рентабеллик таҳлили Молиявий натижалар, фойда ва рентабелликни ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлилининг аҳамияти, мазмуни, мақсади ва вазифалари

Фавқулодда фойда ва зарарлар таҳлили

Фойданинг жорий кўрсаткичи унинг ўтган йилларга тегишли қисми, келгусидаги кутилишларини прогноз, яъни башорат қилишда даромад ва харажатларнинг алоҳида таркибий қисмларини баҳолаш лозим. Ана шундай таркибий бирликлардан бири бу фавқулодда фойда ва зарарлар ҳисобланади.

Фойда ва зарарларни башоратлашда унинг таркибий элементларининг такрорийлигига муҳим аҳамият қаратилади. Лекин, фавқулодда моддалар бундай хусусиятга эга эмас.

Шу сабабли ушбу таркибни ўрганишда фавқулодда фойда ва зарарларнинг юзага чиқишига муҳим аҳамият қаратиш лозим.

Фавқулодда даромад (зарар) – хўжалик юритувчи субъектнинг одатдаги фаолиятидан аниқ фарқ қиладиган, яъни тез-тез ёки мунтазам содир бўлмайдиган воқеалар ёки битимлар натижасида юз берган даромадлар ёки харажатлардир.

У ёки бу модданинг фавқулодда зарарлар сифатида акс эттирилиши учун у қуйидаги мезонларга жавоб бериши керак:

- корхонанинг одатдаги хўжалик фаолиятига хос эмаслик;

- бир неча йил мобайнида такрорланмаслиги керак;

- бошқарув ходими томонидан қабул қилинадиган қарорларга боғлиқ эмаслик.

Тегишли моддаларни фавқулодда зарарлар қаторига киритиш ёки киритмаслик тўғрисида қарорлар қабул қилишда ишлар амалга ошириладиган шароитларни ҳам ҳисобга олиш лозим.

Фойда ва зарарларнинг ушбу қатори фавқулодда ҳолатларяъни тарафларнинг хоҳиширодаси ва ҳаракатларига боғлиқ бўлмаган, табиат ҳодисалари (зилзила, кўчкилар, бўрон, қурғоқчилик ва бошқалар), бошқа табиий офатлар ёки ижтимоий-иқтисодий вазиятлар (уруш ҳолати, қамал ҳолати, давлат манфаатларини кўзлаб импортни ҳамда экспортни таъқиқлаш ва бошқалар) келтириб чиқарган муайян шароитлардаги фавқулодда, олдини олиб бўлмайдиган ва кутилмаган ҳолатлар бўйича мажбуриятлари туфайли юзага чиқади¹⁵.

-жадвал
Фавқулодда фойда ва зарарлар таҳлили