5-mavzu: Islom mintaqa madaniyati doirasida milliy ma’naviyatimtz rivoji. Reja

Кассирер. 
Опыт о человеке: введение в философию человеческой культуры. - В кн.: «Проблемы человека 
в западной философии», Т., 1988, 30-6 

---

yoki qaram, ezgu ishli yoki gunohkor bo‘lishi, ochko‘zlikni yoki ideallarni dastur 
qilib olishi mumkin».
7
Ammo inson tabiatini tashkil etuvchi qancha yangi tamoyillar olg‘a 
surilmasin, bari bir masala oxirigacha yechilmay qoladi. Chunki insonga nafaqat 
tafakkur, shuningdek, hissiyot, tuyg‘ular ham xos. Insonning biologik tabiati 
yemasdan, ichmasdan, tashqi atrof-muhit bilan modda almashmasdan yashay 
olmaydi. Insonning aqli-zakovati esa oziq-ovqat, boshpana va hayot kechirish 
masalasida to‘g‘ri va samarali harakat qilishga, o‘zini xavf-xatardan saqlashga 
qaratiladi. Insonga Freyd aytgan hayot va o‘lim tug‘ma instinktlari qatorida 
ijtimoiy refleks sifatida hosil bo‘lgan ijtimoiy instinktlar ham ta’sir ko‘rsatadi. 
Inson ehtiroslari ba’zan uning xulq-atvorini juda o‘zgartirib yuboradi va har 
qanday oqilonalikni chetga surib qo‘yadi. Inson faoliyatining asosida maqsadga 
muvofiklik bilan bir qatorda ehtiros yotibdi.
Inson uchun go‘zallikdan, ezgulikdan, samimiylik va bolalarcha 
beg‘uborlikdan zavq-shavq tuyish, yovuzlikdan qahr-g‘azabga to‘lish, 
nafratlanish, ijod ilhomidan jo‘shish va sh.k. ehtiroslar, tom ma’nodagi individual 
tarzda namoyon bo‘ladigan asl ijtimoiy hissiyot xos. Shu bois insonni «ehtirosli 
mavjudot» ham deyish mumkin. “Dunyodagi hech bir ulug‘ ish ehtirossiz sodir 
bo‘lamaydi” , - deydi Gegel. “Ehtiroslar insonning ma’naviy boyligidir”, 
qo‘shimcha qiladi atoqli adib Anatol Frans. Ta’kidlash joizki, ko‘pchilik nozik 
va murkkab masalalar kabi, ehtiroslarga beriladigan baholar o‘zaro keskin farq 
qiladi. Biz yuqorida keltirgan fikrlarga tamomila teskari fikrlar bor. Chunki 
mazmunan va oqibatan extiroslar bir xil emas. “Ehtirosga ixtiyorni berish 
oqilning ishi emas” (Qobus), ammo ayni paytda unutmaslik kerakki, “ehtiroslar 
yelkanlarni ishga soluvchi shamollardir, ba’zan kemalarni g‘arq qiladilar-u, 
ammo shamolsiz suzish mumkin emas”(Volter). Inson ijtimoiy tuyg‘ulari, ijodiy 
7