5-mavzu. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning budjet-soliq vositalari

Pulning o‘z vazifalarini bajarish jarayonidagi to‘xtovsiz
harakati pul muomalasi deyiladi.
Mamlakat pul tizimining muhim tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
1) milliy pul birligi (so‘m, dollar, iyena, funt sterling,
marka va h.k.);
2) naqd pul muomalasida qonuniy to‘lov vositasi sifatida
amal qiluvchi qog‘oz, tanga va kredit pullar tizimi;
3) pul emissiyasi, ya’ni belgilangan qonuniy tartibda pulni
muomalaga chiqarish tizimi;
4) pul muomalasini tartibga soluvchi davlat idoralari.
Pul muomalasi naqd va kredit pullar yordamida amaiga
oshiriladi. Naqd pul muomalasida bank biletlari va metall
tangalar (pul belgilari) xizmat qiladi. Naqd pulsiz hisoblar
cheklar, kredit kartochkalari, veksellar, akkreditivlar, to‘lov
talabnomalari yordamida amaiga oshiriladi. Ulaming hammasi
pul agregati deb yuritiladi. Muomalada mavjud bo‘Igan pul
massasi naqd va kredit pullarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi.
Muomalani ta’minlash uchun zarur bo‘lgan pul miqdori
quyidagi omillarga bog‘liq:
1. Muayyan davrda (masalan, bir yil davomida) sotilishi
va sotib olinishi lozim bo‘lgan tovarlar summasi.
2. Pul birligining aylanisb tezligi.
3. Kreditning rivojlanganlik darajasi, puldan to‘lov vositasi
sifatida foydalanish.
Mazkur holatlami hisobga olganda, muomala uchun zarur
bo‘lgan pul miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
n _ T6 - X K+X T
A ’
bu yerda:
Pm — muayyan davrda muomala uchun zarur bo'lgan pul
miqdori;
Tb — sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar summasi (tovarlar
miqdori 4 narxi);
Xk — kreditga sotilgan tovarlar summasi;
Xt — to‘lash muddati kelgan tovarlar va xizmatlar hamda
boshqa to‘lovlar summasi;
At — pulning aylanish tezligi.
Pul miqdoriga ta’sir etuvchi omillami hisobga oUb, pul
155
muomalasining quyidagi qonuniga ta’rif berish mumkin: